Hoa Kỳ: Khi biệt giam được xem là tra tấn

Nguyễn Huyền Trang (dịch)

Sau hàng năm dài kiện tụng, biểu tình tuyệt thực và những cuộc tranh cãi pháp lý gay gắt,  chính quyền bang California đã chính thức đồng ý bãi bỏ hình thức biệt giam (solitary confinement) đối với hàng ngàn tù nhân theo điều khoản hòa giải trong một thỏa thuận pháp lý có tính bước ngoặt lịch sử.  Điểm nhấn của thành tựu pháp lý này nằm ở chỗ nó được phát triển và dẫn đầu bởi một nhóm tù nhân, những người vốn bị pháp luật hạn chế quyền công dân, cho thấy sự tiến bộ trong thủ tục tố tụng của Hoa Kỳ; đồng thời cũng tạo nên một tiêu chuẩn mới về nhân quyền dành cho tù nhân, dù họ là những đối tượng đặc biệt được cách ly với xã hội đi chăng nữa.

Ông Richard Heyer, 54 tuổi, một tù nhân được quản chế tại nhà tù Corcoran State dưới hình thức biệt giam. Ảnh: Los Angeles Times.

Cuộc chiến pháp lý từ trong nhà tù

Hệ thống quản giáo tại các nhà tù California, thường được biết đến với việc sử dụng hình thức biệt giam không thời hạn để kiểm soát các vụ bạo lực băng đảng trong các nhà tù Hoa Kỳ, sẽ chấm dứt biện pháp trừng phạt này và đưa gần 2.000 tù nhân về các buồng giam thường trong tháng 9 năm nay.

Một số tù nhân trong số này đã bị biệt giam trong tình trạng tiếp xúc với con người ở mức cực thấp hơn ba thập kỷ.

California là một trong những tiểu bang còn lại trên đất nước Hoa Kỳ còn duy trì hình thức biệt giam buồng lạnh căn cứ trên hồ sơ băng đảng của tù nhân, thay vì căn cứ trên hành vi vi phạm, khi mà làn sóng phản đối hình thức biệt giam trên nước Mỹ dấy lên mạnh mẽ.

“Đây là một bước tiến làm thay đổi cục diện. California là tiểu bang dẫn đầu cả quốc gia trong việc giam giữ biệt giam tù nhân“,  chuyên gia tâm lý pháp y Terry Kupers, một trong những chuyên gia giám định cung cấp chứng cứ cho vụ kiện, theo đó cho thấy biệt giam trong thời gian dài khiến các tù nhân bị thương tổn tâm lý, rối nhiễu lo âu, tư duy rối loạn và có nguy cơ tự sát cao.

Theo thỏa thuận dàn xếp giữa chính quyền bang và nhóm tù nhân tại nhà tù tiểu bang Pelican Bay, hình thức biệt giam sẽ chỉ áp dụng giới hạn với những tù nhân phạm trọng tội như giết người, tống tiền hoặc hành hung trong khi người đó đang chấp hành án phạt tù.

Thỏa thuận này cũng đề cập đến việc xây dựng những khu giam giữ an ninh cao, cho phép diễn ra dạng hoạt động nhóm nào đó cho những tù nhân được cho là quá nguy hiểm để được giam ở các khu nhà chung.

Hiện thỏa thuận này vẫn đang ở giai đoạn nhận góp ý và điều trần trước thẩm phán liên bang khu vực, bà Claudia Wilken, với khả năng cao được chấp thuận. Sau đó, tiểu bang California sẽ có một năm để thực hiện thay đổi. Các luật sư đại diện cho phía tù nhân và thẩm phán liên bang là các bên giám sát kết quả thực hiện trong hai năm tiếp theo.

Cần lưu ý, California sẽ không xóa bỏ hẳn hình thức biệt giam. Có khoảng 4.600 tù nhân sẽ vẫn bị biệt giam trong thời gian ngắn. Tương tự, gần 1.000 tù nhân khác, bao gồm hàng trăm tù nhân có bệnh lý tâm thần sẽ vẫn bị giam cách ly, nhưng được phép có nhiều thời gian ở ngoài buồng giam hơn.

Ảnh hưởng đến nhân quyền?

Thông thường, những tù nhân bị biệt giam sẽ phải ở trong những buồng giam không có cửa sổ từ 22 đến 23 giờ trong ngày. Họ chỉ được phép nhận những cuộc điện thoại trong tình huống khẩn cấp hiếm hoi, và các cuộc tiếp xúc với thân nhân diễn ra qua lớp kính dày. Các tù nhân này được cho tham gia các hoạt động thể dục – thể thao, nhưng đây chỉ là những hoạt động đơn độc trong những khu vực kín với bóng nắm hoặc xà đơn.

Một trong những tiêu chí mà California sử dụng để biệt giam tù nhân là tù nhân có hình xăm, sở hữu những tranh ảnh có biểu tượng liên quan đến một băng đảng nhất định hoặc từng tuyên bố nhận mình thuộc băng đảng đó theo nguồn tin “tay trong” của cảnh sát. Thậm chí cho đến nay, cách duy nhất để một tù nhân chắc chắn không bị biệt giam là trở thành nguồn cung cấp tin cho nhà chức trách, một chính sách bị lên án mạnh mẽ do bị cho là có nguy cơ đe dọa mạng sống của tù nhân.

Tù nhân chịu biệt giam lâu nhất là Hugo Pinell. Sau 43 năm bị biệt giam, đầu tháng 9 này, Pinell đã được đưa về buồng giam thường. Tuy nhiên, sau đó, ông đã bị giết hại trong một cuộc hỗn chiến ở khu vực sân chơi của nhà tù.

Vụ kiện đưa đến thỏa thuận pháp lý gần đây được trình tòa từ năm 2009 bởi Todd Ashker và Danny Troxell, hai tù nhân bị cáo buộc là thành viên của băng Anh em Arya dù cả hai đều phủ nhận. Tiếp theo đó, Ashker là một trong những tù nhân dẫn đầu một loạt các cuộc biểu tình tuyệt thực, bao gồm cuộc biểu tình tuyệt thực lớn nhất Hoa Kỳ vào năm 2013.

Vụ kiện của họ đã được Trung tâm Quyền Hiến Pháp, một nhóm luật sư ở New York, nhận đứng ra tranh biện. Jules Lobel, trưởng nhóm luật sư phụ trách vụ kiện này, cho biết ông hi vọng thỏa thuận này sẽ là hình mẫu để các bang khác làm theo. Đánh giá biệt giam là một hình thức phi nhân tính, Lobel hi vọng hình thức này sẽ bị xóa bỏ hoàn toàn.

Phản ứng

Hiệp hội quản giáo nhà tù tiểu bang của California phản đối thỏa thuận trên. Họ lo ngại nếu thỏa thuận được thực hiện, một làn sóng bạo lực như đã diễn ra tại các nhà tù trong thập niên 1980, vốn đã buộc bang này phải áp dụng hình thức biệt giam trên diện rộng, sẽ trở lại.  Họ cũng thất vọng cho rằng sẽ vô cùng phi lý khi mà “những người bị buộc phải trực tiếp thi hành thỏa thuận chỉ được nhìn sự đã rồi”.

Năm 2014, Thẩm phán Anthony Kennedy thuộc Tối cao Pháp viện Mỹ đã đặt câu hỏi về những tổn thất về người của hình thức biệt giam vĩnh viễn, và đề cập đến trường hợp của một tù nhân chịu án tử hình bị biệt giam 26 năm ở California.

Tháng 7 vừa qua, khi phát biểu trước các vị quan khách tại hội nghị NAACP, Tổng thống Obama cho rằng biệt giam dài hạn là giải pháp “không thông minh”. Ông đề nghị Bộ Tư pháp tiến hành một cuộc điều tra về hình thức biệt giam tại các nhà tù liên bang.

Juan E. Mendez, giám sát viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc về tra tấn, đã kết luận, việc áp dụng hình thức biệt giam với các tù nhân ở nhà tù tiểu bang Palican Bay đã trở thành “biện pháp hoặc hình phạt tra tấn, độc ác, vô nhân tính, làm giảm phẩm giá của con người” và “đi ngược lại với những biện pháp của các nước văn minh.”

Thành quả

Các bang khác đã thể hiện thái độ xông xáo hơn trong việc xóa bỏ hình thức biệt giam. Chẳng hạn, Colorado chỉ giữ hình thức biệt giam đối với những tù nhân phạm tội khi đang thụ án, và những tù nhân này sẽ bị biệt giam tối đa là 12 tháng.

Theo Jeffrey Beard, giám đốc đương nhiệm Sở Cải tạo và Hòa nhập cộng đồng (Department of Corrections and Rehabilitation), đặt dấu chấm hết cho một biện pháp đã được sử dụng nhiều ở California suốt hơn 30 năm sẽ là việc khó khăn. Hệ thống nhà tù của bang này hiện đã khủng hoảng vì quá tải, lại bị liên bang, tòa án giám sát chặt chẽ và dính vào những vụ kiện tụng đắt đỏ.

Trong suốt ba năm qua, ông Beard đã giám sát các hoạt động cắt giảm tình trạng quá tải, cải thiện dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho tù nhân; đồng thời với việc chấm dứt nhiều biện pháp bảo đảm an ninh gây tranh cãi, trong đó có việc sử dụng bình hơi cay để khống chế những tù nhân có vấn đề tâm thần. Trong hai năm trở lại đây, bang cũng đã bỏ biệt giam khoảng 1.100 tù nhân được xác nhận cho thấy không có bằng chứng hoạt động băng đảo nào. Đây là những viên gạch lót đường cho thỏa thuận bước ngoặt mới đây.

Beard cũng cho biết thêm, ông kỳ vọng 1.800 trong số 2.800 tù nhận hiện đang bị biệt giam dài hạn sẽ được đưa về giam thường trong hai năm tới. Những tù nhân không qua được chương trình chuyển đổi sẽ được đưa sang những khu vực an ninh cao sắp xây dựng.

Song song với các biện pháp này, một khu biệt giam mới sẽ được xây dựng để giam giữ những tù nhân được cho là quá nguy hiểm trong môi trường nhóm. Những khu này sẽ nhỏ nhưng ít hạn chế hơn các khu biệt giam hiện tại. Bang cũng sẽ nghiên cứu những biện pháp thay đổi hành vi, để các tù nhân cuối cùng cũng được lại khu giam thường.

“Chúng tôi sẽ không chỉ cứ thế… bỏ mặc họ đó,” Beard nói. “Chúng tôi không tin rằng việc khóa nhốt bất kỳ ai suốt 10, 20, hay 30 năm ròng là việc nên làm.”

Nguồn:

California agrees to move thousands of inmates out of solitary confinement