Làm thế nào để phế truất TT Trump?

Với những xung đột lợi ích và mối nghi ngờ bí mật liên lạc với tình báo Nga, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang đứng trước nguy cơ bị phế truất cao nhất kể từ vụ bê bối Monica Lewinski của Bill Clinton những năm 1990.

Liệu có cơ sở để “truất ngôi” Tổng thống Hoa Kỳ của tỷ phú Donald Trump?

Chiếu theo khoản 4, Điều II, Hiến pháp Hoa Kỳ, Tổng thống, Phó Tổng thống và toàn bộ những viên chức dân sự của Hoa Kỳ sẽ bị phế truất, dựa trên thủ tục luận tội (impeachment), nếu bị kết án là phản quốc, hối lộ hay các tội trạng khác.

Những sai phạm dẫn đến việc luận tội theo quy định trên là không giới hạn ở bất kỳ một lĩnh vực nào, cũng không nhất thiết phải là tội hình sự.

Hạ viện có quyền luận tội còn Thượng viện có quyền xét xử tất cả những vụ luận tội. Hiểu một cách đơn giản, Hạ viện đóng vai trò như bên công tố, còn Thượng viện là toà án, mặc dù so sánh như vậy cũng không thực sự sát nghĩa vì đây là một thủ tục đặc biệt chứ không phải vụ án bình thường.

Theo Giáo sư Laurence Tribe từ Đại học Luật Harvard, Đại sứ Norman Eisen (cựu cố vấn đạo đức của Tổng thống Barack Obama) và Giáo sư Richard Painter (cựu cố vấn đạo đức của Tổng thống George W. Bush) trong một bài phân tích pháp lý[1] gần đây, Tổng thống Trump đã vi phạm điều khoản cấm nhận thù lao từ nước ngoài ngay từ thời điểm nhậm chức bởi lẽ ông đã không từ bỏ toàn bộ hoạt động kinh doanh trước thời điểm nhậm chức.

Bên cạnh đó, những cáo buộc về việc nhóm vận động tranh cử của ông Trump bí mật liên hệ với tình báo Nga để thao túng cuộc bầu cử tổng thống vừa qua cũng khiến cho sinh mạng chính trị của ông bị đe doạ.

Một chiến dịch mang tên “Hãy luận tội Donald Trump ngay” (Impeach Donald Trump now) đang diễn ra tại Hoa Kỳ và thu hút sự chú ý của đông đảo người tham gia. Chiến dịch được lập ngày 20/1, cũng là ngày Tổng thống Trump nhậm chức, và tính đến sáng ngày 20/2 đã có hơn 885 nghìn người ký tên.

Tuy nhiên, cũng có những ý kiến trái chiều cho rằng hiện tại không có căn cứ pháp lý cho việc luận tội Tổng thống Trump.

Điển hình là nghiên cứu của nhà bình luận Bill Blum, cho rằng, vị Tổng thống này sẽ không bị luận tội vì những sai phạm xảy ra trước khi nhậm chức của mình[2]. Ông đã liên hệ với những trường hợp tương tự trong lịch sử để chứng minh cho lập luận trên. Đặc biệt là vụ việc của cựu Phó Tổng thống Hoa Kỳ Schuyler Colfax, người đã được Ủy ban Tư pháp Hạ Viện từ bỏ việc điều tra luận tội vì ông đã phạm sai lầm trước thời điểm nhậm chức.

Một nghiên cứu khác của luật gia Robert Anello cũng chứng minh điều tương tự.

Thủ tục phế truất một tổng thống Mỹ diễn ra thế nào?

Để phế truất ông Trump cần phải trải qua mấy bước sau đây:

Bước 1: Luận tội ở Hạ viện

Một dân biểu (hạ nghị sĩ) chính thức cáo buộc Tổng thống Trump về một sai phạm nào đó.

Sau đó, Hạ viện sẽ quyết định việc điều tra bằng hình thức bỏ phiếu theo đa số. Nếu quyết định điều tra được thông qua, Ủy ban Tư pháp Hạ viện (House Judiciary Committee) sẽ tiến hành điều tra, mở các phiên điều trần và đưa ra quyết định bằng cách bỏ phiếu lấy đa số.

Tuy nhiên, để Ủy ban này đưa ra cáo buộc với Tổng thống Trump, đảng Dân chủ sẽ phải thuyết phục được ít nhất 4 trong số 24 thành viên Ủy ban thuộc Đảng Cộng hòa bỏ phiếu đồng ý luận tội ông Trump[3].

Bản kết luận điều tra của Uỷ ban Tư pháp sau đó được trình ra Hạ viện. Tại đây, chỉ cần đa số thành viên Hạ viện đồng ý thì Tổng thống Trump sẽ chính thức bị luận tội. Lưu ý, Hạ viện có thể bỏ phiếu luận tội ông Trump bất kể kết luận của Uỷ ban Tư pháp như thế nào.

Bước 2. Xét xử ở Thượng viện

Khi có quyết định luận tội của Hạ viện, hồ sơ sẽ được chuyển lên Thượng viện để xét xử. Thủ tục này được thực hiện bởi một nhóm thành viên do Hạ viện chỉ định, gọi là “managers”.

Thượng viện khi đó biến thành một toà án đặc biệt. Chánh án Tối cao Pháp viện trở thành chủ toạ phiên toà, tất cả các thượng nghị sĩ trở thành bồi thẩm viên, hợp thành bồi thẩm đoàn.

Tại đây, Tổng thống Trump chỉ bị tuyên là có tội khi có ít nhất 2/3 tổng số thượng nghị sĩ bỏ phiếu đồng ý. Kể từ đây, ông Trump chính thức mất việc và Phó Tổng thống Mike Pence sẽ kế nhiệm. Để làm được việc đó, đảng Dân chủ phải thuyết phục được thêm ít nhất 19 thượng nghị sĩ thuộc đảng Cộng hòa về phía mình[4]. Việc này ắt hẳn là một thách thức lớn đối với Đảng Dân chủ.

Sau khi kết án, Thượng viện có thể tiến hành bỏ phiếu xem liệu vị cựu tổng thống đó có còn đủ tiêu chuẩn nắm giữ các chức vụ khác trong tương lai hay không. Việc này chỉ cần đa số phiếu đồng ý là được.

***

Phế truất Tổng thống là việc chưa từng có tiền lệ trong lịch sử Hoa Kỳ, mặc dù thủ tục luận tội đã được tiến hành với ba tổng thống: Andrew Johnson (1868), Richard Nixon (1974) Bill Clinton (1999).

Đối với trường hợp của Richard Nixon, sau khi có kết luận điều tra của Ủy ban Tư pháp Hạ viện và trước tình hình gần như chắc chắn bị Hạ viện luận tội, ông đã chủ động từ chức. Andrew Johnson và Bill Clinton đều may mắn không bị Thượng viện kết tội.

Rõ ràng là lực lượng phản đối Tổng thống Donald Trump đã chuẩn bị cho mình ngòi nổ cho “quả bom” phế truất ông. Tuy nhiên, liệu rằng có dân biểu nào tiên phong kích hoạt ngòi nổ này và Đảng Dân chủ có thể thuyết phục được số lượng lớn thành viên Quốc hội thuộc Đảng Cộng hòa hay không? Cho đến thời điểm đó, tỷ phú Donald Trump vẫn vững vàng trên chiếc ghế Tổng thống Hoa Kỳ của mình.

Chú thích:

[1] Laurence H. Tribe, Norman Eisen and Richard Painter, The Emoluments Clause: Its text, meaning, and application to Donald J. Trump, 16/12/2016.
[2] Bill Blum, Talk Of Impeaching Trump May Be Premature, But Its Time Will Come, 23/12/2016.
[3] Ủy ban Tư pháp Hạ viện hiện có 41 thành viên, trong đó có 24 thành viên thuộc đảng Cộng hòa và 17 thành viên thuộc đảng Dân chủ.
[4] Thượng viện Hoa Kỳ – Quốc hội khóa 115 (2017 – 2019) gồm 100 thượng nghị sĩ, trong đó có 52 thượng nghị sĩ thuộng đảng Cộng hòa và 46 thượng nghị sĩ thuộc đảng Dân chủ.
[5] An Overview of the Impeachment Process – Senate.gov.