Estonia: Từ vệ tinh của Nga Xô đến hình mẫu chính phủ điện tử

Chữ E trong Estonia nay có nghĩa là electronic.

Nước Cộng hoà Estonia nằm trong vùng vịnh Baltic phía Bắc châu Âu, giáp với Nga và Latvia. Rời khỏi Liên bang Xô-viết năm 1991, Estonia nhanh chóng trở thành xã hội điện tử (digital society) hàng đầu thế giới.

Một trong những sản phẩm công nghệ thông dụng được dùng trên toàn thế giới Skype được phát minh tại Estonia. Năm 2014, số vốn đầu tư của các doanh nghiệp khởi nghiệp là hơn 80 triệu euros, trong đó công nghệ thông tin chiếm khoảng 15%. Về mặt xã hội, tất cả các công dân Estonia được hưởng chế độ giáo dục, chăm sóc y tế miễn phí. Phụ nữ Estonia được hưởng chế độ nghỉ thai sản nguyên lương dài nhất trong số các quốc gia OECD.

Estonia cũng được xem như một hình mẫu trong việc quản trị quốc gia điện tử (e-governance). Đây là quốc gia đầu tiên trên thế giới tiến hành bầu cử qua Internet năm 2005. Đến năm 2015, hơn 30% số phiếu bầu nghị viện được nhận qua Internet.

Một công dân Estonia đang bỏ phiếu online trong cuộc bầu cử năm 2011. Ảnh: CNN.

Năm 2013, 95% việc khai thuế được thực hiện trên mạng, và 100% bác sỹ thực hiện kê đơn thuốc trên mạng (thống kê cho thấy trước đây nhiều bệnh nhân đã chết oan vì dược sỹ không đọc được đơn thuốc viết tay của bác sỹ). Năm 2014, Estonia hoàn thành việc đăng ký công dân qua mạng (e-residency).

Công dân Estonia ngày nay có thể tiếp cận hàng trăm dịch vụ công qua mạng, kể cả nộp đơn kiện và theo dõi tiến trình vụ kiện. Tất cả đều có thể thực hiện tại một địa chỉ duy nhất, eesti.ee.

Tổng thống Toomas Hendrik Ilves được coi là người thúc đẩy chiến lược phát triển Estonia. Ông cho rằng sự thành công của Estonia là do một cách làm hoàn toàn mới. Đồng thời, Ilves nhấn mạnh rằng kết quả này có được do sự đồng thuận trong chính sách pháp luật, và cam kết mạnh mẽ về việc xây dựng một xã hội điện tử từ con số không. Theo IIlves, luật pháp cũng là một phần của tổ hợp phần mềm (software package).

Ngay sau khi rời khỏi Liên bang Xô-viết, chính phủ Estonia tập trung xây dựng chính sách Bước nhảy của hổ (Tiigrihüpe – Tiger’s Leap). Chính sách này được thực thi từ năm 1997, với những khoản đầu tư lớn vào hệ thống máy tính, cơ sở hạ tầng, và đào tạo công nghệ thông tin. Việc thực thi chính sách đã có những điều kiện hết sức thuận lợi. Nội các của chính phủ mới chủ yếu là những người trẻ (độ tuổi trung bình 35), và nhận thức được sự cần thiết của công nghệ trong việc phát triển một đất nước với nguồn tài nguyên thiên nhiên hạn chế. Hệ thống quản trị dựa trên giấy tờ trước đây cũng không phải là trở ngại lớn cho họ trong việc chuyển sang quản trị điện tử.

Diện tích của Estonia chỉ bằng 1/7 và dân số chỉ bằng 1/70 của Việt Nam. Ảnh: Chưa rõ nguồn.

Estonia cũng được thừa hưởng Viện nghiên cứu công nghệ thông tin (Institute of Cybernetics), hiện nay trực thuộc Đại học công nghệ Tallinn (Tallinn University of Technology. Đây là một trong những trung tâm khoa học máy tính (computer science) đầu tiên, được thành lập năm 1960, và trực thuộc Viện hàn lâm khoa học Xô-viết. Viện này đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp những chuyên gia máy tính và đặc biệt là chuyên gia về an ninh mạng.

Theo ông Siim Sikkut, Cố vấn về chính sách số của chính phủ Estonia, chính phủ đạt được sự đồng thuận trong việc cương quyết theo đuổi nền kinh tế số, với hai trọng tâm là đào tạo công nghệ và chính phủ điện tử vào năm 1996. Chính sách này đồng nghĩa với việc phát triển các công nghệ cho một chính phủ quản lý công việc không cần giấy tờ mà vẫn đảm bảo an ninh. Việc đào tạo công nghệ được thực hiện không chỉ với trẻ em mà còn với tất cả các công dân. Việc đầu tiên trong mà chính phủ thực hiện chính là kết nối các trường học.

Nếu bạn đến thăm phòng làm việc của chính phủ Estonia hiện nay, điều đầu tiên bạn để ý sẽ là sự thiếu vắng của văn bản, giấy tờ.

Từ năm 2011, chính phủ đã dừng in công báo. Các dịch vụ của chính phủ cung cấp cho công dân đều được thực hiện trên mạng.

Theo ông Siim, các dịch vụ này đã được số hoá tới mức nếu bây giờ chính phủ muốn quay trở lại hệ thống quản lý bằng giấy tờ họ sẽ không làm được việc đó. Theo ước tính, việc sử dụng chữ ký điện tử đã tiết kiệm được khoảng 2% GDP so với hệ thống sổ sách, giấy tờ trước đây.

Một đặc tính quan trọng của chính phủ điện tử Estonia là các công dân được toàn quyền quản lý thông tin cá nhân và sự riêng tư (privacy) của mình.

Cách tiếp cận này của chính phủ Estonia khác hẳn với các quốc gia phát triển khác. Bất cứ tổ chức nào, dù là của nhà nước hay tư nhân, cần sự cho phép của công dân khi sử dụng thông tin cá nhân của họ. Vì thế, công dân có thể kiểm soát được việc sử dụng thông tin cá nhân của họ.

Nếu ai đó xâm nhập vào thông tin cá nhân của bạn mà không được phép, một hệ thống tự động sẽ thông báo cho bạn. Bạn có quyền yêu cầu người xâm nhập giải thích hành vi của họ trong vòng một tháng. Nếu họ không cung cấp được lý do chính đáng hoặc bạn không chấp nhận lý do này thì hành vi xâm nhập bị coi là phạm pháp và người thực hiện có thể bị phạt tù.

Tuy nhiên, một số thông tin cá nhân sẽ luôn luôn là thông tin công cộng, ví dụ: số đăng ký kinh doanh, và đăng ký quyền tài sản. Cơ quan thuế và hải quan có quyền kiểm tra tài khoản của một công ty. Những quy định này nhằm tăng cường tính chịu trách nhiệm và phòng tránh sự lừa dối một cách có chủ ý.

Cuộc sống của người dân Estonia ngày nay xoay quanh chiếc thẻ căn cước điện tử này. Ảnh: Spectrum.

Chính phủ Estonia cũng xây dựng một hệ thống hạ tầng rất tiên tiến, và đảm bảo an ninh cho việc quản lý điện tử.

Ngày nay, một công dân nước ngoài có thể xin đăng ký công dân điện tử (digital identity) tại Estonia. Đăng ký điện tử này có thể sử dụng như các giấy tờ tuỳ thân (ví dụ hộ chiếu) để mở tài khoản hoặc đăng ký kinh doanh tại châu Âu. Việc này có thể thực hiện trong thời gian rất ngắn (dưới 1 tiếng đồng hồ).

Chính phủ Estonia cũng chuẩn bị để back-up hệ thống dữ liệu của mình tại nhiều trung tâm dữ liệu trên thế giới. Trong trường hợp xấu nhất nếu hệ thống bị tấn công, chính phủ Estonia vẫn có thể điều hành từ ngoài biên giới.

Các bạn đã trở thành hình mẫu trong việc tương tác giữa công dân với chính phủ của họ trong thế kỷ 21.

Tổng thống Mỹ Barack Obama.

Mặc dù hình mẫu chính phủ điện tử của Estonia chưa phải là hoàn hảo, nó vẫn là ví dụ được nhiều quốc gia phát triển phương Tây nhìn nhận như là thành công nhất thế giới. So với các quốc gia thành viên cũ của Liên bang Xô-viết, Estonia chứng tỏ rằng lựa chọn chính sách đúng đắn sẽ dẫn tới sự phát triển và phúc lợi xã hội cho mọi công dân.

Bạn muốn biết thêm về xã hội điện tử của Estonia? Xin xem video dưới đây.