Vì sao Đài Loan là nước châu Á đầu tiên công nhận hôn nhân đồng giới?

Phán quyết công nhận hôn nhân đồng tính vừa qua là bằng chứng cho một nền dân chủ và pháp quyền vững mạnh của Đài Loan, khác hẳn với phần còn lại của châu Á.

• Lược dịch từ: Why Taiwan’s Gay Marriage Ruling Matters, Trevor Sutton and Brian Harding, The Diplomat, 1/6/2017.

Ngày 24/5 vừa qua, cộng đồng những người đồng tính, song tính và chuyển giới (LGBT) tại Đài Loan đã giành được một thắng lợi lớn, khi phán quyết của Tòa án Tối cao (Judicial Yuan) nước này khẳng định tính hợp hiến của hôn nhân đồng tính. Đây có thể coi là quân cờ domino mới nhất trong lĩnh vực quyền LGBT, tiếp nối những phán quyết tương tự trong hàng chục năm qua tại Tây Âu, Bắc Mỹ và Nam Mỹ.

Không những thế, phán quyết trên cũng là bằng chứng cho một nền dân chủ vững mạnh mà người dân Đài Loan đã nỗ lực gây dựng tại một khu vực thường thiếu vắng pháp quyền và các giá trị đa nguyên.

Chỉ một số ít quốc gia Đông Á cởi mở cho phép những người thuộc cộng đồng LGBT thực hiện nghĩa vụ quân sự, và không một quốc gia nào thừa nhận các cặp đôi đồng giới. Những mối quan hệ này vẫn bị coi là bất hợp pháp tại Singapore, Malaysia, Brunei, và ở nhiều vùng thuộc Indonesia. Hơn nữa, cho đến cuối tháng 5, vẫn không có chính phủ nào thừa nhận tình trạng pháp lý của những mối quan hệ đồng giới này.

Việc Đài Loan trở thành quốc gia đầu tiên tại châu Á công nhận hôn nhân đồng giới, ở chừng mực nào đó, không phải là điều bất ngờ. Đài Loan từ lâu đã là quê hương của một trong những cộng đồng LGBT lớn mạnh nhất châu Á, góp phần cấu thành nên tính năng động của một xã hội ủng hộ sự đa dạng và khuyến khích các nhóm thiểu số thể hiện quan điểm về những vấn đề văn hoá và chính trị.

Trong suốt nhiều năm qua, thành phố Đài Bắc đã trở thành cái nôi của lễ hội tự hào người đồng tính (gay pride festivel) lớn nhất châu Á. Ngoài ra, một cuộc khảo sát vào năm ngoái cũng cho thấy hơn 50% người dân Đài Loan ủng hộ hôn nhân đồng giới. Đảng Dân Tiến (Democratic Progressive Party), hiện đang nắm vị trí tổng thống và thế đa số trong Quốc hội, cũng ủng hộ quyền của người LGBT.

Chủ nghĩa đa nguyên và khoan dung của người Đài Loan có nguồn gốc khởi sinh khá đa dạng. Ở mức độ nào đó, một cách tự nhiên, họ vốn có một xã hội ít rào cản đối với tự do ngôn luận hay các vấn đề chính trị – xã hội, và khuyến khích hòa nhập với thế giới bên ngoài.

Hơn nữa, một nhân tố quan trọng khác chính là quyết tâm của các nhà chức trách Đài Loan, đặc biệt là Đảng Dân Tiến, trong việc phát triển một bản sắc văn hoá và chính trị riêng biệt của Đài Loan, điều này được coi là yếu tố then chốt trong việc bảo vệ các quyền tự do dân sự. Nỗ lực này đã mang lại một thành quả nổi bật trong việc cải cách chương trình giáo dục quốc gia mà lịch sử đã chứng minh là một công cụ hiệu quả trong việc định hình các tiêu chuẩn xã hội, cụ thể là làm giảm vai trò của tư tưởng Nho giáo truyền thống, nhằm hướng tới ủng hộ các giá trị đa nguyên.

Một lý do nữa giải thích cho việc Đài Loan là chính thể đầu tiên tại châu Á có thể đưa ra phán quyết về hôn nhân đồng giới, đó là do sự tuân thủ chặt chẽ chủ nghĩa pháp quyền và chủ nghĩa hiến pháp của tầng lớp lãnh đạo chính trị Đài Loan, kể cả khi nó ảnh hưởng tới quyền hành pháp của họ.

15 đại thẩm phán của Toà án Tối cao Đài Loan (Judicial Yuan), những người đã ra phán quyết về hôn nhân đồng giới ngày 24/5 vừa qua. Ảnh: Judicial Yuan.

Nhiều quốc gia ở khu vực Đông Á thiếu một cơ quan tư pháp độc lập có thẩm quyền vô hiệu hóa các văn bản luật và sắc lệnh hành pháp. Một số quốc gia như Nhật Bản, Indonesia và Thái Lan thiết lập các tòa án có thẩm quyền tham gia vào quá trình giám sát tư pháp (judicial review), nhưng họ đóng một vai trò tương đối mờ nhạt. Ví dụ, Tòa án Tối cao Nhật Bản, trong suốt lịch sử 70 năm hoạt động, chỉ mới tuyên bố vô hiệu đối với 8 văn bản luật vì lý do vi hiến.

Trái lại, Tòa án Tối cao Đài Loan có vai trò trung tâm trong việc tự do hóa hệ thống chính trị của đảo quốc này, tận lực trong việc bảo vệ quyền tự do dân chủ và nền pháp quyền mà không một nơi nào khác ở Đông Á có được.

Điển hình nhất là sự kiện xảy ra năm 1990, khi Tòa án Tối cao Đài Loan quyết định bãi nhiệm một loạt các dân biểu vốn đã tại nhiệm từ hơn bốn thập niên trước đó mà không phải tái tranh cử. Sự kiện trên đã dọn đường cho những cải cách dân chủ quan trọng sau này.

Trong những năm 1990, tòa án cũng đã vô hiệu hóa các lệnh cấm đối với các diễn ngôn chính trị, làm giảm bớt vai trò của quân đội trong đời sống dân sự, và tăng cường bảo vệ quyền của bị can, bị cáo trong các vụ án hình sự.

Với quan điểm này, có thể xem phán quyết của Tòa án Tối cao Đài Loan là sản phẩm của một nền văn hoá chính trị Đài Loan đặc thù gắn liền với sự tôn trọng các quyền cá nhân và một chính phủ pháp quyền chứ không phải là một chính phủ nhân trị. Nền văn hoá chính trị này của Đài Loan thể hiện một lập luận thuyết phục giải thích cho nguyên nhân tại sao Hoa Kỳ nên quan tâm đến mối quan hệ của mình với Đài Loan dựa trên các giá trị chung chứ không chỉ là những lợi ích chiến lược.

Vào thời điểm mà Đài Loan vẫn được nhiều nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ xem như là một quân cờ trong cuộc đua dài hơi với Bắc Kinh, phán quyết trên là một lời nhắc nhở không thể thiếu rằng hòn đảo này tồn tại như là một biểu tượng của các giá trị tự do, không giống như bất kỳ nơi nào khác ở Đông Á.

Về hai tác giả bài viết gốc: Trevor Sutton là một thành viên cao cấp tại Trung tâm Tiến bộ Hoa Kỳ (Center for American Progress). Brian Harding là Giám đốc Trung tâm khu vực Đông và Đông Nam Á. Cả hai tác giả trước đây từng làm việc trong Văn phòng của Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng khu vực Nam và Đông Nam Á tại Lầu Năm Góc.