Huyền thoại về ‘tỉ phú tự thân’ Donald Trump

“Càng nhìn được xa về quá khứ, bạn càng thấy được xa hơn về tương lai”.

Đó là lời của cựu Thủ tướng Anh Winston Churchill, người đã từng lèo lái nước Anh qua Thế chiến II, một trong những thời khắc đen tối nhất trong lịch sử nhân loại.

Churchill tất nhiên không phải người duy nhất xưa nay biết tầm quan trọng của việc phải tìm hiểu những chuyện đã xảy ra. Hầu hết mọi người đều hiểu điều đó. Có lẽ vì chúng ta đều biết lịch sử có thói quen lặp lại chính nó (history repeats itself).

Mỗi khi gặp chuyện gì đau đầu khó giải quyết, nhiều người thường tra cứu bài học kinh nghiệm của người xưa. Mỗi khi gặp vấn đề mới, chúng ta thường liên tưởng các chuyện cũ. Đến cả việc xử án cũng thường xuyên phải dựa vào các án lệ (những vụ việc có điểm tương đồng đã từng xảy ra trước đó).

Tìm hướng ra cho hiện tại bằng cách ngoái cổ về phía sau không phải là một ý tưởng tồi.

Những phóng viên điều tra của tờ New York Times đã làm đúng việc đó khi bỏ công sức thu thập nghiên cứu hơn 100.000 trang tư liệu cùng vô số cuộc phỏng vấn các nhân chứng. Họ lần ngược về quá khứ xa nhất có thể để tìm hiểu về một trong những nhân vật, hay có thể nói là hiện tượng, gây nhiều dấu ấn nhất trong lịch sử đương đại: Donald Trump.

Kết quả của nó là bản phóng sự điều tra đặc biệt mà tờ Times đã tung ra vào tháng 10 năm 2018.

Lần đầu tiên trong lịch sử, nó vén bức màn bí mật một cách chi tiết nhất về huyền thoại Donald Trump, vị tỉ phú tự thân, bậc thầy kinh doanh, thiên tài chính trị, và nhiều danh xưng khác được những người hâm mộ, hoặc chính Donald Trump, dày công dựng nên.

Dù là câu chuyện về quá khứ, từ hơn nửa thế kỷ trước, nhưng từng chi tiết, từng nhân vật, từng hành động và từng lời nói trong đó đều cực kỳ quen thuộc với những ai đang theo dõi tình hình hiện tại. Nó giống như những bộ phim Tây Du Ký được làm đi làm lại: có biến tấu đến đâu, vẫn có thầy trò Đường Tăng, vẫn có yêu ma quỷ quái, vẫn là những trò phù phép quen thuộc.

Bạn đọc ở Việt Nam sẽ học được gì từ phóng sự trường thiên này?

Nó tùy thuộc rất lớn vào việc bạn là ai, hay chính xác hơn, bạn chọn góc nhìn nào.

Nếu là người lâu nay vẫn ghét cay ghét đắng những gì Donald Trump nói và làm, phóng sự điều tra này sẽ giúp bạn biết thêm ngọn nguồn, nhân vật này chui ra từ đâu, vì sao lại làm những việc đó, và sẽ làm những gì tiếp theo.

Nếu là người hâm mộ hết mực Tổng thống Trump, điều tra này, cho dù bạn kiên nhẫn chịu đọc đến dòng cuối cùng, cũng sẽ khó có khả năng thay đổi lập trường của bạn. Rất có thể bạn sẽ càng hâm mộ không những Trump mà cả gia tộc của ông vì “quá tài giỏi” khi lừa đảo qua mặt được chính quyền sở tại, trốn hàng trăm triệu đô-la tiền thuế.

Nếu là phóng viên, bạn có thể sẽ có thêm nhiều tư liệu để viết về Donald Trump, và ước ao một lúc nào đó mình cũng có quyền được điều tra tự do không bị kiểm duyệt như thế.

Nếu là quan chức chính quyền, nắm giữ những sản nghiệp khổng lồ có được từ các hoạt động mờ ám không minh bạch, bạn sẽ hi vọng đất nước Việt Nam tiếp tục không có tự do báo chí, khỏi phải lo ngại có người lục tung hồ sơ điều tra mình tận chân tơ kẽ tóc như vậy.

Nếu chưa biết gì về Donald Trump lẫn những ồn ào xung quanh ông ta, nhưng có chút tò mò và quan tâm đến tình hình hiện tại của đất nước, bạn hẳn sẽ hưởng lợi nhiều nhất từ bài điều tra này.

Đây không chỉ là câu chuyện về huyền thoại dựng nên xung quanh Donald Trump suốt nhiều thập niên qua, cũng không chỉ là câu chuyện riêng về gia tộc Trump. Nó là mô tuýp rất quen thuộc của những nhân vật giàu có về vật chất, đầy tham vọng và biết cách thao túng những người xung quanh. Bạn sẽ không khó khăn gì liên tưởng đến Việt Nam, nơi có những con người cũng được bao bọc bởi đầy những huyền thoại được thêu dệt và các gia tộc quyền lực ám muội đang thao túng đất nước này.

Luật Khoa sẽ đăng tải trọn vẹn bản dịch của thiên phóng sự này thành nhiều kỳ. Phần dưới đây của bài viết sẽ tóm tắt một số điểm đáng chú ý để hầu bạn đọc không có nhiều thời gian.

Donald Trump vẫn luôn tự hào (gần như) tay trắng dựng nên cơ đồ.

Đế chế kinh doanh của người cha Fred Trump qua lời kể của Donald chỉ là “hoạt động kinh doanh bé tẹo”, và “không vĩ đại gì lắm, chỉ là kiếm ra tiền”. Donald luôn tự hào trước giờ không nhận sự giúp đỡ nào từ cha mình, chỉ có khoản vay một triệu đô từ ngày bắt đầu khởi nghiệp mà “tôi còn phải trả lại tiền cho ông ấy cùng với lãi suất nữa!”. Ông đã biến khoản vay một triệu đô đó thành một đế chế 10 tỉ đô như hiện tại.

Trên thực tế, từ khi mới ra đời, Donald Trump đã ngậm muỗng vàng trong miệng.

Kể từ khi lên 3, Trump đã nhận được 200.000 đô-la mỗi năm tính theo giá trị hiện tại từ đế chế của cha mình. Ông trở thành triệu phú trước khi lên 8 tuổi. Tới tuổi 17, ông đã được chia sẻ một phần quyền sở hữu một tòa chung cư 52 căn hộ. Gần như ngay sau khi tốt nghiệp đại học, ông tiếp tục nhận được khoản tài sản tương đương một triệu đô mỗi năm từ cha. Số tiền đó tăng theo năm tháng, đến khi ở tuổi 40 và 50, ông đã nhận được hơn 5 triệu đô mỗi năm từ người cha.

Còn về tiền vay, theo điều tra, Fred Trump đã cho con mình vay tổng cộng ít nhất 60,7 triệu đô, hoặc 140 triệu đô tính theo giá trị hiện tại.

So với nhiều người bình thường, số tiền Donald Trump ngồi không được nhận mỗi năm từ cha mình là một chuyện cả đời cũng không mơ tới. Nhưng so với Donald Trump, đó chỉ là tiền lẻ.

Ngoài những khoản lương được cha chi trả, những khoản phí tư vấn cho những thương vụ béo bở mà cha sắp xếp, những khoản lợi nhuận từ quản lý căn hộ tự động chảy vào túi, những món quà tặng được ngụy trang bằng các thương vụ mua bán nội bộ, những khoản vay không bao giờ cần trả, và những công ty bình phong lập ra để rút tiền từ sản nghiệp của người cha, tất cả đều là cò con so với việc được chuyển nhượng trực tiếp quyền sở hữu đế chế khổng lồ của ông.

Sau khi cùng các anh chị em, thông qua một loạt các thủ thuật trốn thuế tinh vi, nhận được toàn bộ quyền sở hữu đế chế sản nghiệp của cha, Donald Trump đã bất ngờ đề nghị bán luôn đế chế đó, bất chấp việc nó vẫn đang tạo ra lợi nhuận ổn định, và nhất là di nguyện của người cha không muốn sản nghiệp rời khỏi gia đình.

Vào năm 2004, sau khi bán xong đế chế kinh doanh của cha, Donald Trump thu về phần của mình là 177,3 triệu đô, hoặc tính theo giá trị hiện tại, 236,2 triệu đô. Sau khi có tiền, Donald lại lập tức vung tay quá trán.

Trong vòng một năm kể từ thương vụ bán sản nghiệp gia đình, Trump đã chi ra 149 triệu đô tiền mặt trong chuỗi giao dịch chóng vánh để đánh bóng ấn tượng tỉ phú của mình. Vào tháng 6/2004, ông trả 73 triệu đô mua phần của đối tác trong dự án Trump International Hotel & Tower ở Chicago. (“Tôi mua lại nó với tiền túi riêng của mình,” ông bảo với các phóng viên). Ông trả 55 triệu đô tiền mặt để giảng hòa với các chủ nợ ở dự án sòng bạc. Sau đó ông bỏ thêm 21 triệu đô tiền mặt để hoàn tất việc mua lại Maison de l’Amitié, một biệt thự giáp biển ở Palm Beach, Fla., biệt thự mà sau đó ông đã bán lại cho một bố già Nga (oligarch).

Trong suốt cuộc đời của mình, số tiền Donald Trump tiêu của người cha có lẽ vượt xa số tiền ông tiêu của chính mình – đó là nếu ông tự làm ra được tiền, một việc cho đến nay vẫn không ai xác minh được khi ông nhất quyết không chịu công khai bản khai thuế thu nhập.

Vậy huyền thoại tỉ phú tự thân từ đâu mà ra?

Nó đơn thuần là một màn lừa đảo ngoạn mục, được mô tả lại khi Donald Trump tiếp chuyện một phóng viên của chính tờ New York Times vào năm 1976.

Trong chiếc Cadillac với tài xế riêng, Donald Trump dẫn phóng viên của Times đi một vòng tham quan những địa điểm mà chàng trai trẻ gọi là “việc tôi làm”. Anh chỉ cho cô xem dự án khách sạn Manhattan mà anh có kế hoạch chuyển đổi nó thành tòa nhà Grand Hyatt (cha của anh đảm bảo khoản vay xây dựng cho kế hoạch này), cùng với khu vực đường ray sông Hudson mà anh cũng có kế hoạch phát triển (thương quyền cho dự án được công ty của cha anh mua). Anh cho cô thấy “tầm nhìn nhân đạo của chúng tôi”, dự án nhà ở cho người lớn tuổi tại East Orange (được cha anh cấp tiền), và một phức hợp căn hộ ở Staten Island (do cha anh sở hữu), cùng với “biểu tượng” của gia đình, tòa nhà Trump Village ở Brooklyn (do cha anh sở hữu), và cuối cùng là tòa căn hộ Beach Haven (do cha anh sở hữu). Ngay cả chiếc Cadillac cũng do cha anh trả tiền thuê.

“Trước tới giờ, tôi chưa từng làm thương vụ nào tệ cả.”, anh hào hứng kể.

Bằng cách nhận tất cả sản nghiệp của người cha thành của riêng, Donald nghiễm nhiên biến mình trở thành một thiên tài trẻ tuổi. Màn lừa đảo này sẽ không bao giờ trở thành hiện thực nếu không có sự đồng tâm hiệp lực từ người cha.

“Mọi thứ nó chạm vào hình như đều biến thành vàng”. Fred Trump đã nói như vậy với phóng viên Times về người con trai của mình, trong cùng năm 1976. Sau đó vài năm, ông lại nhấn mạnh với phóng viên, “nó đã vượt xa hơn tôi nhiều, rõ ràng là vậy”.

Và trong khi hợp tác cùng người con thêu dệt nên những huyền thoại đó, ông vẫn phải liên tục ra tay giải cứu đứa con trai khỏi những dự án kinh doanh thất bại.

Để có thể là một tỉ phú tự thân như đã thêu dệt nên, Donald Trump bắt buộc phải là một bậc thầy kinh doanh.

Nhưng cũng giống như huyền thoại đầu về sự tự thân, hầu như không thể tìm thấy một bằng chứng nào chứng minh cho kỹ năng “bậc thầy” trong kinh doanh lẫn thương lượng của Donald Trump như ông tự nhận.

Những bằng chứng ngược lại thì quá nhiều.

Năm 1987, thị trường chứng khoán sụp đổ và nền kinh tế Mỹ lao dốc. Nhưng Donald Trump vẫn vững vàng nhờ các ngân hàng của cha mình sẵn sàng nới rộng giới hạn tín dụng cho cậu hoàng tử nhà Trump. Donald nhờ đó vay tiền mua khách sạn Plaza vào năm 1988 với giá 407,5 triệu đô. Ông mua hãng bay Eastern Airlines vào năm 1989 với giá 365 triệu đô và gọi nó là Trump Shuttle (Phi thuyền Trump). Sòng bạc mới nhất của Donald, Trump Taj Mahal, sẽ cần ít nhất 1 triệu đô mỗi ngày chỉ để trả tiền vay nợ.

Nhiều lời hoài nghi về các thương vụ hoành tráng từ tiền vay nợ này, nhưng nó nhanh chóng bị chìm nghỉm giữa những trang bìa tạp chí và bài viết ca ngợi cậu tỉ phú trẻ tuổi dám mạo hiểm. Ít ai biết, đối với người khác là mạo hiểm, đối với Donald Trump, chẳng có nguy hiểm gì ở đây.

Tất cả đều đã có tấm lưới an toàn giăng sẵn của người cha.

Cuối thập niên 1980, các canh bạc lớn của Donald Trump lần lượt bể hụi. Phi thuyền Trump không trả nổi nợ vay trong suốt 15 tháng. Khách sạn Plaza chìm ngập trong nợ, phá sản trong vòng bốn năm. Các sòng bạc ở thành phố Atlantic, cũng ngập trong nợ, từng cái một tuyên bố phá sản.

Thứ duy nhất chưa bị phá thủng là tấm lưới an toàn của nhà Trump. Ngay khi tình hình tài chính của Donald Trump sắp vỡ sụm, các công ty hợp danh và công ty gia đình ngay lập tức tăng cường đóng góp cho Donald cùng những người con. Giữa năm 1989 và 1992, theo số liệu khai thuế, bốn tổ chức do Fred Trump lập ra để hỗ trợ các con mình đã trả cho Donald Trump tổng cộng số tiền tương đương thời giá hiện tại là 8,3 triệu đô.

Sự hào phóng của Fred Trump cũng cho Donald một chỗ dựa sống còn khi con trai ông cầu xin sự giúp đỡ từ các ngân hàng cho khoản vay khẩn cấp vào năm 1990. Với quá nhiều dự án thua lỗ, Donald Trump không có bao nhiêu tài sản thế chấp đáng kể để vay tiền. Điều chưa từng được tiết lộ là Donald đã sử dụng phần của mình trong đế chế mini và dự án cho người lớn tuổi ở East Orange, vốn đều từ cha mà ra, làm thế chấp để vay thêm 65 triệu đô.

Fred Trump thậm chí còn rút sẵn một lượng lớn tiền mặt chỉ để dành sẵn giải cứu Donald Trump.

Như trường hợp tại sòng bạc Castle của con trai ông. Donald Trump đã chi tiêu vô tội vạ cho việc trang hoàng chỉnh sửa sòng bạc, khiến cho nơi này không còn bao nhiêu tiền mặt để duy trì chi phí hoạt động. Bản thân Donald Trump lẫn sòng bạc đều không có đủ tiền để chi trả khoản vay tới hạn vào tháng 12/1990.

Vào ngày 17/12/1990, Fred Trump giao Howard Snyder, một kế toán tin cẩn, đến thành phố Atlantic với tờ chi phiếu 3,35 triệu đô trong tay. Ông Snyder dùng hết 3,35 triệu đô mua các con chip đánh bạc và rời khỏi sòng bạc mà không chơi bất kỳ ván nào. Ngay cả khoản tiền này cũng chưa đủ, vì cùng ngày hôm đó, theo như tài liệu thu thập được, Fred Trump đã phải ký chi phiếu thứ hai trị giá 150.000 đô cho sòng bạc Castle của Donald.

Năng lực thương lượng của Donald Trump có lẽ được minh họa rõ nhất từ phi vụ bán toàn bộ đế chế sản nghiệp của cha mình sau khi Fred Trump qua đời.

Theo định giá của các ngân hàng, toàn bộ sản nghiệp đó trị giá gần 1 tỉ đô-la. Nhưng Donald Trump đã chịu bán đi với tổng cộng chỉ 737,9 triệu đô. Bậc thầy về thương lượng đã bán sản nghiệp gia đình lỗ hàng trăm triệu đô-la.

Có lẽ phi vụ lỗ nặng này đến một phần từ nhu cầu cấp bách của Trump phải bán tống bán tháo để có tiền chi trả cho những dự án riêng mà (lại lần nữa) rơi vào mớ bòng bong. Chẳng thế mà đây là một trong những lần hiếm hoi Trump thực hiện một thương vụ hoàn toàn âm thầm lặng lẽ, không gióng trống khua chiêng như phong cách thường thấy. Báo chí không mấy người được tin. Số ít tờ báo nói đến thì, rất hiếm hoi, không moi được thông tin gì vì “ông Trump không trả lời cuộc điện thoại hỏi về bình luận cho thương vụ này.”

Bên cạnh những thứ không có thật, Donald Trump có những kỹ năng có thật mà không phải ai cũng có: khả năng tự quảng bá siêu hạng và một bản năng luôn tìm kiếm cơ hội (để tự quảng bá).

Thương hiệu Donald J. Trump không phải tự nhiên được bơm lên. Cho dù nó được thêu dệt từ những thông tin không có thật và được sự giúp đỡ tích cực từ một người cha có nguồn lực gần như vô hạn, thành công của Donald Trump trong việc dựng nên thương hiệu này là điều khó có thể bác bỏ.

Chính Donald là người nhận ra tiềm năng và tận dụng sức mạnh của tòa tháp Trump Tower. Tòa nhà được dựng nên, tất nhiên, từ tiền của Fred Trump, nhưng được Donald biến thành biểu tượng quyền lực của gia tộc. Ông còn biến nó thành sân khấu chính cho show truyền hình “The Apprentice” (Người tập sự), một chương trình ăn khách nổi tiếng và kiếm bộn tiền từ việc cấp phép bản quyền (licensing) từ đó.

Và đương nhiên, rất nhiều người sẽ chỉ ra vị trí hiện tại của Donald Trump để chứng minh cho năng lực quảng bá phi thường của ông: Tổng thống thứ 45 của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ.

Từ một nhân vật bị chế giễu, hoàn toàn bị xem là kẻ ngoài cuộc, ông đã tạo nên một trong những sự kiện chấn động có lẽ sẽ còn được nhắc đến rất lâu sau này trong lịch sử. Cho dù là căm ghét phỉ nhổ hay hâm mộ điên cuồng Donald Trump, người ta không thể không thừa nhận sự thật rằng có hàng chục triệu người đã bị thuyết phục, hay dẫn dắt, bởi cách thể hiện và tiếp cận vấn đề của ông.

Một trong những người ảnh hưởng nhiều nhất đến các kỹ năng và cả nhân cách của Donald Trump không ai khác là người cha Fred Trump.

Theo những người thân trong gia đình và các cộng sự, hai cha con giống như bản sao của nhau. Họ nói chuyện mỗi ngày, gặp nhau mỗi cuối tuần, chia sẻ những bí mật. Họ đều thích thú xé rào vượt luật và không bị bắt. Họ đều rất thông thạo cách nói chuyện úp mở, nửa thật nửa giả và nói dối. Họ không chỉ giỏi thao túng người khác, mà còn rất giỏi trong việc thao túng giá trị tài sản của bản thân, khi cần có thể thổi phồng, khi muốn lại bóp xẹp, cũng giống như cách họ thao túng sự thật.

Họ đều chia sẻ cùng quan điểm về một thế giới của kẻ mạnh, phải chiến đấu và giành chiến thắng.

Ở thứ bản năng phải đánh và thắng này, Donald Trump có vẻ vượt trội hơn cha mình. Ông thậm chí đã từng tìm cách sửa đổi di chúc của cha để dễ dàng một mình thao túng toàn bộ đế chế sản nghiệp, không phải phụ thuộc vào các anh chị em (nỗ lực này thất bại do Fred Trump vẫn còn sáng suốt và cảnh giác).

Tham vọng không có điểm dừng này của Donald Trump, sẵn sàng đâm sau lưng người cha đã không tiếc công tiếc của bảo kê cho mình, có thể là một chỉ dấu cho những hành động hiện tại và sau này của vị đương kiêm Tổng thống Hoa Kỳ.

***

Trên đây chỉ là một số điểm nhấn trong thiên phóng sự điều tra dày công, tỉ mỉ, chi tiết và cẩn trọng của các phóng viên New York Times.

Để có bức tranh đầy đủ, bạn đọc hãy dành thời gian để nghiền ngẫm nội dung của phóng sự trên qua bản dịch đầy đủ sẽ lần lượt được đăng tải thành nhiều kỳ trong thời gian tới.

Đương nhiên, không phải tất cả những gì trình bày trong đó người đọc đều có thể mặc nhiên xem là đúng. Nhưng ít nhất đó là nỗ lực đáng trân trọng của những người luôn muốn đi đến cùng của sự thật, bất kể sự thật đó bị thế lực nào che giấu.

Nhìn vào quá khứ không phải lúc nào cũng giúp thấy được tương lai, vì không ai tắm hai lần trên một dòng sông.

Nhưng nếu học kỹ những bài học của quá khứ, của người khác, và nhìn kỹ ra xung quanh mình, chắc chắn sẽ giúp chúng ta không phải té hai lần trên cùng một khúc sông.

Mục lục các kỳ:

Kỳ 1: Vén màn đế chế gia tộc Trump
Kỳ 2: Cha giàu và triệu phú 8 tuổi
Kỳ 3: Fred Trump nhận trợ cấp chính phủ để gây dựng gia tài
Kỳ 4: Fred Trump và nỗ lực gây dựng hình ảnh tỉ phú tự thân cho con trai
Kỳ 5: Khủng hoảng và tấm lưới an toàn của cha
Kỳ 6: Thổi phồng và bóp xẹp giá trị tài sản
Kỳ 7: Khi Donald muốn sửa di chúc của cha
Kỳ 8: Dòng tiền chảy qua lỗ hổng thuế quan
Kỳ 9: Phù phép giá trị bất động sản
Kỳ 10: Chia tách cổ phần
Kỳ 11 và hết: Cáo chung của một cơ đồ