Trong thảm kịch, Thủ tướng New Zealand cho cả thế giới thấy thế nào là một nhà lãnh đạo thực sự

“Sẽ có những ngày tốt đẹp, và sẽ có những ngày tồi tệ.”

Thủ tướng Jacinda Ardern của New Zealand đã “chào sân ra mắt” người dân đất nước mình bằng những lời như vậy, vào cuối tháng 10/2017.

Nhưng có thực tế đến đâu, nữ thủ tướng mới 37 tuổi khi đó ắt là không thể hình dung được thảm kịch xảy ra với đất nước mình vào thứ Sáu tuần trước, ngày 15/3/2019.

Một kẻ cực đoan trang bị các khẩu súng trường bán tự động cùng chất nổ đã xông vào hai nhà thờ Hồi giáo tại thành phố Christchurch, xả súng giết hại 50 người, bắn bị thương vài chục người khác. Đến thời điểm hiện tại có hơn 30 người đang phải điều trị cấp cứu tại bệnh viện, một số vẫn đang trong tình trạng nguy kịch. Các nạn nhân đa phần là dân nhập cư. Trong số những người bị bắn chết tại chỗ, có đứa trẻ chỉ mới ba tuổi.

Sự kiện này diễn ra ở bất kỳ đâu cũng đều là thảm kịch kinh hoàng. Đối với New Zealand, trước nay luôn được xem là một trong số những thiên đường bình yên còn sót lại trên trái đất, vụ việc còn gây chấn động gấp bội. “Đây là một trong những ngày đen tối nhất của đất nước chúng ta”, Jacinda Ardern nói ngay sau khi được thông tin.

Giống như khi thành phố mất điện người ta lại thấy được thứ ánh sáng (gần như) vĩnh hằng của các vì sao, trong những ngày đen tối của đất nước, người New Zealand, và khắp nơi trên thế giới, lại trông thấy được những nguồn sáng ấm áp tỏa rộng khắp nơi từ đảo quốc nhỏ bé này.

Hình ảnh, lời nói và hành động của người New Zealand những ngày qua, thay cho nỗi oán hận, lại ngập tràn thông điệp của sự cảm thông và tình yêu thương. Nó truyền tải và tiếp thêm sức mạnh cho lòng dũng cảm, thay cho nỗi sợ hãi. Nó được phát ra từ những con người bình thường lặng tiếng nhất trong cộng đồng, để rồi cùng được chia sẻ nhân rộng ra muôn nơi.

Một trong những điểm sáng lan tỏa mạnh nhất trong những ngày đen tối này chính là nữ thủ tướng trẻ tuổi Jacinda Ardern.

Thủ tướng Jacinda Ardern mang khăn hijab thăm cộng đồng người Hồi giáo tại Christchurch. Ảnh: Christchurch City Council Newsline/ Kirk Hargreaves.

Ngay sau khi thảm kịch xảy ra, Ardern lập tức xuất hiện trên truyền hình trấn an người dân và bảo vệ các nạn nhân.

“Họ có thể là những người nhập cư, những người tị nạn. Họ đã chọn New Zealand làm nhà. Và đây là nhà của họ. Họ là chúng ta. Những kẻ gây ra tội ác này mới không xứng đáng ở cùng chúng ta.”

Ardern cũng nhanh chóng chỉ thẳng mặt gọi thẳng tên kẻ thực hiện vụ tấn công này là “kẻ khủng bố” (terrorist).

Phản ứng của Ardern khiến giới truyền thông lẫn chính trị phương Tây bất ngờ. Nghi phạm thực hiện vụ tấn công là một người Úc da trắng. Gọi những kẻ cực đoan bệnh hoạn da trắng bằng từ “khủng bố” là một việc không nhiều nhà lãnh đạo phương Tây dám làm. Trong vài thập niên qua, “khủng bố” là từ được họ mặc định dành cho người Hồi giáo. Lên tiếng công khai bảo vệ những người nhập cư, đặc biệt là người Hồi giáo, trong khi thẳng thừng lên án những người cùng chủng tộc da trắng của mình, là việc gần như “đại kỵ” đối với các chính trị gia phương Tây. Họ không muốn mạo hiểm mất phiếu bầu của những người (da trắng) ủng hộ mình. Bảo vệ đến cùng những người thuộc “phe ta”, kích động chia rẽ gây thù hằn đối với “phe địch”, đó là chiêu bài mà rất nhiều lãnh đạo ưa dùng, khi nó vừa đơn giản lại thường hiệu quả, đánh vào nỗi sợ hãi mơ hồ của rất nhiều người.

Jacinda Ardern không phải là lãnh đạo một đất nước độc tài, cướp được chính quyền từ tay ai. Cô cũng phải quan tâm đến phiếu bầu. Nhưng Ardern có mối bận tâm lớn hơn thế. Cô muốn liên tục truyền tải một thứ “năng lượng tích cực” (relentless positivity), như đúng tôn chỉ cô đã đề ra từ lúc tranh cử. Thông điệp từng bị xem là ngây thơ này không phải chỉ là một khẩu hiệu nhắm đến cử tri để ve vãn phiếu bầu. Nó phản ánh quan niệm làm người của chính Jacinda Ardern.

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi điện chia sẻ sau vụ khủng bố, hỏi cô có cần sự giúp đỡ gì, Ardern đã trả lời, hãy chia sẻ “sự đồng cảm và tình yêu thương dành cho tất cả cộng đồng Hồi giáo”. Đó là một hình ảnh hoàn toàn đối nghịch với Trump, một người trong suốt nhiều năm qua luôn dành những lời cay nghiệt cho cộng đồng người Hồi giáo nói chung và những người nhập cư Hồi giáo nói riêng.

Đồng cảm và yêu thương từ Ardern không chỉ thể hiện qua lời nói. Ngay sau vụ xả súng, cô đến nhà thờ Hồi giáo ở Christchurch nơi bị tấn công, thăm những người thân đang còn bàng hoàng đau đớn, động viên an ủi họ. Cô xuất hiện với chiếc khăn choàng đầu của phụ nữ đạo Hồi (hijab), mặc dù bản thân là một người vô thần không theo tôn giáo nào. Đơn giản vì đó là cử chỉ thể hiện sự tôn trọng và đồng cảm với những người đang gặp nạn.

Ardern cũng không khua chiêng gióng trống khi đến nơi, xuất hiện trước rừng ống kính để phát biểu, làm trung tâm của mọi chú ý. Cô đến ôm chặt từng người, nói thầm vào tai họ. Cô lặng lẽ đặt hoa tưởng niệm, kiên nhẫn lắng nghe những lời tâm sự của mọi người tại đó. Nếu không có quay phim chụp ảnh, người ta sẽ khó nhận ra được đây cuộc viếng thăm của một nguyên thủ quốc gia. Nó giống với hình ảnh một phụ nữ bình thường đi thăm và chia sẻ với những người thân của mình. Chính xác hơn, đó chính là hình ảnh những con người bình thường chia sẻ nỗi đau với nhau. Trong những thời khắc đen tối nhất, không có sự phân biệt giữa lãnh đạo hay thường dân, giữa giàu và nghèo, sang hay hèn, da trắng và da màu, người gốc ở đây hay người từ chỗ khác đến. Chỉ có người với người.

Sự đồng cảm và tình yêu thương từ khắp nơi đổ về Christchurch, từ những cư dân trong thành phố cho đến những người hoàn toàn xa lạ, từ những đứa trẻ, các bạn học sinh cho đến những người lớn tuổi. Tất cả đều chia sẻ cùng thông điệp mà vị lãnh đạo của mình đã nhấn mạnh ngay từ những giây phút đầu tiên của thảm kịch, rằng những người gặp nạn đó, họ là chúng ta, và chúng ta, bất kể màu da, đều là người một nhà.

Thủ tướng Jacinda Ardern phát biểu trước Quốc hội New Zealand, tuyên bố không bao giờ nhắc đến tên nghi phạm. Ảnh: Dave Lintott/AFP.

Ngoài sự đồng cảm về tinh thần, Ardern cũng rất thực tế khi ngay lập tức đã lên kế hoạch chăm lo cuộc sống của những người nhà nạn nhân. Trong số những người thiệt mạng, nhiều người là trụ cột kinh tế trong gia đình. Trách nhiệm của những người còn sống, đặc biệt của chính quyền, là phải lo cho thân nhân của họ.

Bên cạnh những hành động khắc phục thiệt hại (CAP – Corrective Action Plan), thủ tướng của New Zealand cùng các đồng sự cũng không lãng phí giây phút nào để bắt tay ngay vào các hành động phòng ngừa trong tương lai (PAP – Preventive Action Plan).

Ardern chỉ ra ngay lập tức vấn đề trong luật quản lý súng đạn của New Zealand, khi bất kỳ ai cũng có thể dễ dàng mua bán sở hữu những vũ khí quân sự (military weapons) như súng trường bán tự động, có khả năng gây sát thương hàng loạt. Khác với các đồng nghiệp bên Mỹ, những người luôn dè dặt mỗi khi đề cập đến việc quản lý súng đạn, bất chấp các thảm kịch xả súng hàng loạt diễn ra đều đặn mỗi năm, Jacinda Ardern không lo ngại việc đụng chạm đến lợi ích của ngành công nghiệp vũ khí lẫn văn hóa sử dụng súng lâu đời ở đất nước này. “Luật sở hữu súng đạn của chúng ta phải thay đổi”, Ardern nhấn mạnh, và “đây là lúc thay đổi.”

Thủ tướng New Zealand cùng lúc cho mở cuộc điều tra các hoạt động tình báo của nước này để tìm hiểu lý do các cơ quan chức năng đã không thể ngăn chặn được vụ khủng bố từ đầu. Cô cũng chủ động yêu cầu Facebook cùng các trang mạng xã hội khác chặn đứng việc lan truyền các thông tin hình ảnh từ những kẻ cực đoan. Facebook thông báo trong 24 tiếng kể từ vụ thảm sát, họ đã gỡ bỏ 1,5 triệu video chia sẻ từ nội dung của nghi phạm khủng bố.

Quan sát tất cả những việc nhà lãnh đạo của New Zealand thực hiện, từ lời nói đến hành động, người ta có thể thấy rất nhiều điều, nhưng đồng thời sẽ thấy thiếu vắng một thứ gần như mặc định luôn xuất hiện trong các cuộc khủng hoảng: hành động đổ lỗi (blaming).

Không ai tìm thấy một động tác đổ lỗi nào của Jacinda Ardern dành cho nước Úc, nơi nghi phạm khủng bố xuất thân. Cô thậm chí từ chối nhắc đến tên của kẻ thủ ác, vì muốn dành năng lượng cho những nạn nhân, người thân của họ, những người lương thiện xứng đáng được quan tâm.

Ardern cũng không chỉ tay đổ lỗi Facebook, hay những mạng xã hội nơi các kẻ cực đoan tuyên truyền những thông điệp thù hằn độc ác. Cô chỉ yêu cầu họ phải có trách nhiệm quản lý những nội dung đó.

Ngay cả việc Ardern yêu cầu điều tra cơ quan an ninh của mình cũng không phải là để tìm ra kẻ giơ đầu chịu báng, mà nhằm đảm bảo những vụ việc tương tự không bao giờ lặp lại.

Thay vì đổ lỗi để thoái thác trách nhiệm, như rất nhiều người làm trong bất kỳ sự cố lớn nhỏ nào, nhà lãnh đạo của New Zealand chủ động gánh trách nhiệm sửa chữa thiệt hại, phòng ngừa những thảm kịch tương tự, và san sẻ trách nhiệm đó cho tất cả những người xung quanh.

Cơ quan an ninh của New Zealand “hoan nghênh” việc điều tra, vì họ biết cần phải “học được tất cả những bài học có thể từ thảm kịch này”. Facebook cùng các trang mạng xã hội khác chủ động ngăn chặn những nội dung xấu lan truyền. Còn người Úc phải tự day dứt về sản phẩm mà mình tạo ra.

Không có ai đá quả bóng trách nhiệm qua lại. Đổ lỗi là hành động của những kẻ hèn nhát và vô trách nhiệm. Những người New Zealand, đặc biệt là các lãnh đạo của họ, không cổ xúy cho những giá trị đó.

Lãnh đạo đang trở thành một hình mẫu lãnh đạo cho cả thế giới. Ảnh: Washington Post.

Bên cạnh các tin tức dồn dập về thảm kịch tại Christchurch những ngày qua, truyền thông thế giới không ngớt lời ca ngợi Jacinda Ardern. Họ xem cô là hình mẫu lý tưởng cho một người lãnh đạo trong thời đại mà “đồng cảm và yêu thương” bị xem là thứ đồ xa xỉ, hoặc tệ hơn, là dấu hiệu của một kẻ yếu ớt. Người Úc mong chờ các nhà lãnh đạo của mình “ngồi dậy và ghi chép” học hỏi từ Ardern. Người New Zealand đơn giản gọi Ardern là “một nhà lãnh đạo thật sự”.

Ardern thật ra đã là hiện tượng từ hơn một năm trước, từ khi cô trở thành nữ lãnh đạo dân cử trẻ nhất trên thế giới. Thẳng thắn, chân thật và quyết liệt, cô luôn truyền tải năng lượng tích cực đến người xung quanh.

Ardern sinh con trong thời gian đương chức, nghỉ sáu tuần chăm con như mọi phụ nữ khác, và thậm chí ẵm theo em bé vừa sinh vào phòng họp của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, một việc chưa từng có tiền lệ. Cô xuất hiện trên các chương trình truyền hình phỏng vấn nước ngoài, thoải mái tự tin trả lời mọi câu hỏi.

Cô được xem là niềm hi vọng cho một thế hệ lãnh đạo mới, những người vừa mạnh mẽ vừa biết yêu thương, thấu hiểu, thay cho những kẻ mạnh nhờ bạo (strongman). Cô chỉ ra sự vô lý khi “chúng ta dạy trẻ con sự tử tế và thấu hiểu, nhưng đến lúc làm lãnh đạo, nắm giữ quyền lực, lại hoàn toàn vứt bỏ điều đó”. Ardern quyết định chọn con đường khác, và tự hào trở thành một người lãnh đạo “biết cảm thông, biết yêu thương”, bởi vì cô hiểu rằng, để thấu cảm và yêu thương, người ta cần rất nhiều “sự dũng cảm và sức mạnh thật sự”.

Nhưng sẽ chỉ là một nửa câu chuyện nếu chỉ nhìn vào điểm sáng từ Jacinda Ardern.

Video: Sinh viên trường Orewa College tại Auckland xếp hình người gửi thông điệp “Kia Kaha – Hãy mạnh mẽ” đến các nạn nhân của vụ khủng bố tại Christchurch.

Đồng cảm, yêu thương, mạnh mẽ, dũng cảm, chân thật, lan tỏa những năng lượng tích cực, tất cả đều không phải là sáng tạo mới mẻ hay riêng lẻ của một nhà lãnh đạo nào. Nó nằm trong DNA văn hóa của người New Zealand nói riêng, và của tất cả những con người lương thiện trên trái đất này nói chung.

Ta có thể nhìn thấy điều đó qua hình ảnh những người tay không tấc sắt sẵn sàng hi sinh đối đầu với kẻ xả súng để bảo vệ người khác, ở những cảnh sát trang bị thô sơ không ngần ngại lao vào ngăn chặn kẻ giết người, hay từ những người xa lạ cùng nhau chia sẻ nỗi đau của những người khác, và hình ảnh những người có trách nhiệm cùng bắt tay tìm giải pháp để ngăn chặn các thảm kịch tương tự.

Người New Zealand hưởng ứng thông điệp đồng cảm và yêu thương của Ardern không phải vì họ làm theo lãnh đạo, mà ngược lại, đó là vì hành động của Ardern phù hợp với những giá trị mà họ mong muốn.

Sẽ không thừa nếu nhắc lại, Jacinda Ardern và đảng Lao động (Labour Party) của cô không phải là đảng giành được nhiều phiếu bầu nhất trong kỳ bầu cử cuối năm 2017. Đảng Lao động về thứ hai sau Đảng Quốc gia (National Party). Nhưng cuối cùng Ardern đã liên hiệp được với đảng New Zealand Trên Nhất (New Zealand First) để thỏa thuận liên minh lập nên chính phủ.

Không phải là lựa chọn đầu tiên của người dân, nhưng với việc chia sẻ cùng những giá trị tích cực của họ, Jacinda Ardern đã và đang trở thành một trong những hình mẫu lãnh đạo lý tưởng nhất, không chỉ của người New Zealand.

Cũng như những ai luôn thù hằn sẽ đi theo những nhà lãnh đạo biết kích động thù hằn, những người chọn giả dối sẽ thích vây quanh những ai giỏi lừa gạt, những người chia sẻ cùng chung giá trị luôn biết cách tìm đến với nhau.

Không phải ngẫu nhiên mà quốc ca của New Zealand được lồng ghép cả hai lời, tiếng Māori, ngôn ngữ của tộc bản địa, và tiếng Anh. Cũng không phải ngẫu nhiên mà trong lời bài hát quốc ca của họ, từ “yêu thương” (love trong tiếng Anh và aroha trong tiếng Māori) được lặp đi lặp lại.

Jacinda Ardern xứng đáng lãnh đạo đất nước cũng như người New Zealand xứng đáng với một lãnh đạo như Ardern.

Như thông điệp họ dành cho nhau trong những thời khắc đen tối – “Kia Kaha” và “Aroha” – Hãy mạnh mẽ và luôn yêu thương, những con người mạnh mẽ và biết yêu thương luôn xứng đáng với nhau.