Cô đơn giữa xứ Cờ Hoa – Kỳ 1: Nhân viên Viettel và tội danh buôn lậu thiết bị quân sự

“…Tôi có thể chịu phiền hà, và anh cũng vậy. Thực tế là cả hai chúng ta đều có thể đi tù…”

Nhìn dòng email từ vị đối tác làm ăn người nước ngoài hiện lên trên màn hình, người đàn ông lặng nghĩ. Anh ta có hai lựa chọn: tiếp tục thúc đẩy hoàn tất phi vụ này, hoặc không.

Người đàn ông đó là một nhân vật có thật. Câu chuyện của anh ta diễn ra ở Mỹ từ năm 2013 đến năm 2017.

Khi thử đặt mình vào lịch sử cá nhân của người đàn ông đó, bạn sẽ hiểu rằng sự lựa chọn của anh ta đã không hề dễ dàng.

***

Làm việc cho tập đoàn nhà nước hùng mạnh

Tưởng tượng: bạn là một 8x đời đầu, sinh ra và lớn lên trong một gia đình nghèo khó ở Nam Định.

Bố bạn là một ông từ giữ đền. Mẹ bạn làm việc trong một xưởng may mặc, nhưng đồng lương không đủ nuôi gia đình. Để có đủ tiền chăm nuôi gia đình và lo cho bạn học đại học, mẹ bạn phải xuất khẩu lao động sang Nga và chịu đựng gian khổ suốt 10 năm trời xa gia đình, người thân.

Tốt nghiệp đại học với hai tấm bằng Kinh tế (từ trường Đại học Ngoại thương Hà Nội) và Anh văn (Đại học Hà Nội), bạn quyết tâm phải đền đáp những hy sinh của người mẹ.

Những nỗ lực ban đầu của bạn có kết quả ngay: vừa ra trường bạn được nhận vào một tập đoàn nhà nước làm ăn khá nhất giữa những “quả đấm thép” bê bết khác.

Năm 2007, tập đoàn này đã đạt doanh thu 16,300 tỷ đồng (hơn 1 tỷ USD). Họ nộp ngân sách nhà nước 2,186 tỷ đồng, và góp vào ngân sách quốc phòng 94,8 tỷ đồng.

Không chỉ làm ăn khấm khá, tập đoàn quốc doanh này còn có một chỗ đứng vững chắc trong hệ thống chính trị đầy rủi ro của Việt Nam: cơ quan chủ quản của tập đoàn là Bộ Quốc phòng Việt Nam, cơ quan lãnh đạo các lực lượng quân đội cả nước, đồng thời là một trong những bộ ngành ít chịu kiểm soát nhất từ chính phủ.

Tại thời điểm đó, Bộ Quốc phòng nắm 17 ghế trên 161 ghế trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam – cơ quan thực tế nắm quyền lực cao nhất trong nước.

Bạn tưởng như đã có “thiên thời địa lợi nhân hòa”: bạn vào làm trong một tập đoàn kinh tế hùng mạnh, vừa đúng lúc tập đoàn này đang muốn mở rộng việc kinh doanh ra nước ngoài. Vốn tiếng Anh và kiến thức kinh tế của bạn lập tức trở nên hữu dụng.

Với chiến lược cung cấp dịch vụ viễn thông giá rẻ cho khách hàng có thu nhập thấp tại các nước đang phát triển, tập đoàn bạn cử bạn đi mở rộng kinh doanh tại cả châu Á và châu Phi.

Công việc kinh doanh của tập đoàn bạn ngày càng lớn mạnh. Năm năm sau khi bạn vào làm, tập đoàn vươn lên vị trí dẫn đầu ngành viễn thông trong nước với doanh thu 140,000 tỷ đồng cùng mức lợi nhuận cao gấp ba lần đối thủ cạnh tranh lớn nhất của họ.

Bạn cũng hẳn đã có thành tích khá ấn tượng nên tập đoàn bạn tiếp theo cử bạn đến một trong những thị trường viễn thông sôi động nhất trên thế giới: Hoa Kỳ.

Chuyến công tác trong mơ

Năm 2012, ở tuổi 31, đã có vợ và một cậu con trai hai tuổi, bạn hồ hởi về nhà báo cho cả gia đình nhỏ của mình về một cuộc phiêu lưu mới: bạn đã được bổ nhiệm làm phó chủ tịch cho công ty chi nhánh tại Mỹ của tập đoàn vĩ đại mà bạn đã gắn bó suốt tuổi xuân của mình.

Không chỉ là người tìm kiếm cơ hội kinh doanh cho tập đoàn tại Mỹ, bạn còn được ủy nhiệm thành lập cơ sở chi nhánh của tập đoàn mình ở đó.

Ngoài tạo điều kiện cho bạn và gia đình có cơ hội được sống ở nước ngoài, tập đoàn hùng mạnh của bạn còn cung cấp những đãi ngộ khá tốt.

Mức lương trong chức vụ phó chủ tịch chi nhánh của bạn hẳn phải lớn hơn con số 40,144 USD/năm – vốn là mức lương cấp thấp mà cơ sở chi nhánh của bạn chịu trả cho một chuyên viên quản trị rủi ro vào năm 2015.

Bạn được thu xếp ở nhà riêng, tuy không lớn lắm, nhưng nằm trong một khu vực sạch sẽ thoáng đãng tọa lạc ngay gần khu dân cư nhiều biệt thự tỷ phú Golden Beach. Khu này nằm trên bờ biển của thành phố du lịch nghỉ mát Miami vốn đã nhiều lần là bối cảnh cho những bộ phim Hollywood đầy sắc màu.

Mỗi ngày, bạn có thể lái xe tầm nửa tiếng từ nhà là đến được chỗ làm, một tòa cao ốc văn phòng nằm ngay khu trung tâm sầm uất của thành phố Miami.

Lẽ dĩ nhiên, cái gì cũng có cái giá của nó.

Bạn cùng gia đình đến Mỹ ở và làm việc dài hạn với thị thực do tập đoàn bạn tài trợ. Thế nên, bạn càng phải chịu phụ thuộc rất nhiều vào các suy tính của lãnh đạo tập đoàn: họ hoàn toàn dựa vào kết quả công việc để quyết định có duy trì vị trí và thị thực của bạn tại Mỹ hay không.

Người vợ của bạn từ bỏ một công việc ổn định trong một ngân hàng tại Hà Nội để theo bạn sang Mỹ. Ngày ngày, cô làm công việc nội trợ, chăm lo cho đứa con trai nhỏ. Sau nhiều bỡ ngỡ, đứa bé ngày càng hòa nhập với bạn bè tại trường học và dần quen với cuộc sống nói hai ngôn ngữ, tiếng Anh ở trường và tiếng Việt ở nhà.

Cả cuộc sống gia đình bé nhỏ yên ấm đó, trong một xã hội phát triển với bầu không khí ít ô nhiễm và một hệ thống giáo dục ít bê bối, càng khiến bạn quyết tâm làm việc hơn nữa để bảo đảm cho vợ con mình một tương lai tốt đẹp.

Bạn chắc là đã rất cần lòng quyết tâm đó. Vì công việc của bạn tại Mỹ rõ ràng là phức tạp hơn tất cả các nhiệm vụ phát triển kinh doanh quốc tế bạn từng làm ở châu Á hay châu Phi.

Không có chỉ dẫn đào tạo cụ thể từ tập đoàn “mẹ” (một điều bạn khẳng định sau này), bạn chắc đã phải vất vả tự mày mò học cách làm ăn ở Mỹ sao cho phù hợp với hệ thống pháp luật phức tạp và văn hóa tôn trọng pháp luật khắt khe của nước này.

Tuy có chức vụ cao là phó chủ tịch, thực tế bạn chính là người phải chạy đôn chạy đáo điều hành công việc hằng ngày của cơ sở chi nhánh non trẻ. Bạn có một người đồng nghiệp – cũng là người Việt , giữ chức chủ tịch công ty chi nhánh. Tuy nhiên người này không thường xuyên ở Mỹ quán xuyến công việc mà phải lo các nghiệp vụ tại nơi khác cho Viettel.

Hành nghề “nhạy cảm”

Đầu tiên, bạn tìm đến một công ty môi giới làm hồ sơ giấy tờ đăng ký công ty để làm thủ tục thành lập công ty chi nhánh tại bang Florida.

Bạn chọn đưa cái tên của tập đoàn hùng mạnh của mình lên đầu tên chi nhánh một cách đầy tự hào: Viettel America Corporation. Công ty Viettel Hoa Kỳ chính thức thành lập ngày 21/03/2013.

Sau đó bạn phải làm một công tác khó nhằn khác là xin cấp giấy phép hoạt động cho công ty bạn tại Mỹ. Do mục đích kinh doanh chính thức của tập đoàn bạn là kinh doanh các dịch vụ viễn thông bao gồm mạng điện thoại di động giữa Mỹ và Việt Nam, công ty bạn phải xin giấy phép hoạt động từ Ủy ban Truyền thông Liên bang (FCC) – cơ quan nhà nước giám sát các hoạt động viễn thông tại Mỹ.

Quy trình xin phép này rất phức tạp nên bạn phải tìm thuê một văn phòng luật Mỹ để có tư vấn trợ giúp. Cũng phải chọn rồi đổi một lần mới tìm được một công ty luật ưng ý.

Trong công tác quản lý các doanh nghiệp nước ngoài đang kinh doanh viễn thông tại Mỹ, FCC phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hành pháp Mỹ để đảm bảo rằng không có doanh nghiệp nước ngoài nào dùng việc kinh doanh viễn thông đó để gây hại cho an ninh quốc gia.

Thực tế là từ trước khi tập đoàn bạn đến Mỹ, các cơ quan chức trách nước này đã lo ngại về rủi ro các doanh nghiệp nước ngoài có khả năng đánh cắp công nghệ hoặc có các hoạt động thao túng, làm ảnh hưởng đến hệ thống cơ sở hạ tầng viễn thông – vốn là một “xương sống” của nền kinh tế và của cả xã hội Mỹ, cũng như bất kỳ quốc gia nào khác.

Vậy nên, cơ quan Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã phối hợp cùng Bộ Tư pháp (DOJ), Bộ An ninh Nội địa (DHS), và Bộ Quốc phòng Mỹ (DOD) để thành lập một tổ công tác mang tên Tổ Viễn Thông (Team Telecom) bao gồm các đại diện, chuyên viên đến từ cả bốn cơ quan này, để tập trung đánh giá xử lý các vụ rủi ro an ninh quốc gia có yếu tố viễn thông.

Tháng 7/2013 bạn điền và nộp mẫu đơn xin phép hoạt động cho FCC. Cơ quan này ngay lập tức tìm hiểu và ghi nhận rằng tập đoàn “mẹ” của công ty bạn là tập đoàn Viettel có 100% vốn do nhà nước Việt Nam sở hữu. FCC lập tức chuyển hồ sơ của công ty bạn sang Tổ Viễn Thông để xin ý kiến của họ.

Tổ Viễn Thông dành tầm nửa tháng suy xét hồ sơ rồi quyết định yêu cầu FCC đưa hồ sơ công ty bạn ra khỏi quy trình xét duyệt hồ sơ thông thường, để Tổ Viễn Thông thẩm tra rủi ro an ninh quốc gia.

Thay mặt Tổ Viễn Thông, Bộ Tư pháp Mỹ (DOJ) gửi đến cho công ty bạn một mẫu đơn hỏi đáp dài 20 trang.

Mẫu đơn hỏi đáp đó do DOJ thiết kế nhằm thu thập thêm thông tin từ phía doanh nghiệp xin phép để nhà chức trách có thể đánh giá mức độ rủi ro an ninh quốc gia một cách chi tiết hơn.

Trong mẫu đơn này có một câu hỏi: doanh nghiệp đang xin phép, hay có cá nhân nào liên quan đến doanh nghiệp đó, đã từng bị điều tra, tố cáo, bắt giữ, truy tố, hay kết án vì các hoạt động gián điệp (espionage) hay các vi phạm hình sự có liên quan đến Các quy định Thương mại quốc tế về vũ khí (ITAR) hay Các quy định quản lý xuất khẩu (EAR), hay các quy định nào khác trong luật Mỹ hay không.

Bạn trả lời “không” cho câu hỏi này và nộp mẫu đơn trả lời lại cho FCC.

Thực tế là trước đó trong hồ sơ xin thị thực để đến làm việc tại Mỹ, mẫu đơn xin cũng đã yêu cầu bạn đọc kỹ nội dung ITAR và EAR để trả lời câu hỏi rằng bạn có cần phải xin giấy phép để xuất khẩu hàng hóa hay kỹ thuật gì cho công ty mình hay không. Lần đó, bạn cũng trả lời “không”.

Những câu trả lời “không” này rồi sẽ ám ảnh bạn.

Nộp mẫu trả lời cho DOJ từ tháng 8/2013, tưởng là xong, tuy nhiên từ đó công ty bạn và văn phòng luật sư đại diện không hề nhận được bất kỳ một câu trả lời chính thức nào từ FCC hay Tổ Viễn Thông về hồ sơ xin phép hoạt động của công ty bạn.

Cuối năm 2013, vị đồng nghiệp – chủ tịch công ty chi nhánh bạn bỗng quay lại Mỹ để nộp đơn xin đổi tên công ty từ Viettel America Corporation sang VTA Telecom Corporation hay Công ty Viễn thông VTA. Thông báo đổi tên này cũng được văn phòng luật sư của công ty bạn thông báo cụ thể cho FCC.

Tình trạng “đóng băng”, không có giấy phép nên không kinh doanh mạng điện thoại gì được này chắc đã làm cả bạn và các cấp trên ở tập đoàn “mẹ” bồn chồn lo âu.

Sang đầu năm 2014, công ty bạn phải tuyển thêm một chuyên gia về thủ tục FCC với mức lương 45,739 USD/năm.

Tập đoàn “mẹ” thừa sức để tích cực đầu tư kinh phí hoạt động như thế cho chi nhánh bạn bất kể chi nhánh chưa làm ra đồng nào. Năm 2013, tập đoàn có lợi nhuận trước thuế đạt hơn 35,000 tỷ đồng.

Tuy nhiên, các cấp trên của bạn không hề muốn bạn ngồi yên chờ giấy phép. Họ muốn bạn phải tìm mua cho họ một số thứ vốn không thuộc chuyên môn viễn thông của bạn.

Ở đây có một điểm mà các tài liệu công khai từ Mỹ khó lòng trả lời: Khi nhận nhiệm vụ sang Mỹ cuối năm 2012, các cấp trên tại Việt Nam có bí mật giao thêm cho bạn nhiệm vụ nào khác ngoài phát triển kinh doanh viễn thông tại Mỹ hay không?

Các nhà chức trách Mỹ tin là có, cho dù (như họ tự nhận) họ không có bằng chứng.

Theo họ, ngay khi mới đến Mỹ năm 2013 bạn đã bắt đầu thực hiện nhiều hành vi đi ra ngoài phạm vi kinh doanh viễn thông mà cơ sở chi nhánh tại Mỹ của tập đoàn bạn xin đăng ký là phạm vi hoạt động chính thức: tìm mua các thiết bị quân sự để có thể chuyển về Việt Nam cho tập đoàn Viettel.

(còn tiếp)

Từ khóa:

buôn lậu: smuggle (v)
vũ khí: arms (n)
thiết bị quân sự: military equipment (np)
tên lửa: missile (n)
cấm vận vũ khí: arms embargo (np)
vận động hành lang: lobbying (n)
bê bối doanh nghiệp: corporate scandal (np)
viễn thông: telecommunication (n)
Ủy ban Truyền thông Liên bang: Federal Communication Commission – FCC (np)
Tổ Viễn Thông: Team Telecom (np)
Bộ Tư pháp Mỹ: Department of Justice – DOJ (np)