Thương chiến Mỹ – Trung qua một chiếc iPhone

Tổng thống Mỹ Donald Trump luôn cho rằng việc Trung Quốc đang là công xưởng lắp ráp iPhone khổng lồ của tập đoàn công nghệ Mỹ Apple là một tổn thất lớn cho nước Mỹ. Thật vậy, dưới con mắt của ông chủ Nhà Trắng, việc lắp ráp iPhone ở nước ngoài có vẻ là một “mất mát lớn” với nền kinh tế số một thế giới như Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, chính Apple mới đây đã gia nhập nhóm các công ty hối thúc chính quyền Trump từ bỏ kế hoạch áp thuế nhiều hơn đối với hàng hóa Trung Quốc dẫn đến rủi ro cho doanh nghiệp và người tiêu dùng của họ. Cổ phiếu của Apple mới đây đã giảm 6.9% trong phiên giao dịch hồi tháng 5/2019, dẫn đến việc “Táo khuyết” đánh mất vị trí công ty có giá trị vốn hóa lớn nhất thế giới.

Việc chính quyền Trump mới đây đe dọa sẽ tiếp tục áp thuế lên 300 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc nếu không đạt được thỏa thuận thương mại, trong đó bao gồm các mặt hàng điện tử tiêu dùng, trong đó có smartphone, khiến sản phẩm có nguy cơ bị ảnh hưởng lớn nhất là iPhone. Smartphone này được lắp ráp tại Trung Quốc với chi phí khoảng 240 USD mỗi máy.

Theo các học giả Jason Dedrick (Đại học Syracuse), Greg Linden (Đại học California, Berkeley) và Kenneth L. Kraemer (Đại học California, Irvine), mọi thứ phức tạp hơn Tổng thống Trump nghĩ sau khi nghiên cứu quá trình sản xuất một chiếc iPhone. Trên thực tế, Trung Quốc hưởng lợi rất ít trong con số 240 USD. Bởi vì, để sản xuất thành công một chiếc iPhone, Apple cần đến chuỗi cung ứng với rất nhiều công ty trải từ châu Á tới châu Âu.

Ai đang thực sự tạo nên iPhone

Để tạo nên một chiếc iPhone, cần có các linh kiện như màn hình hiển thị, vi xử lý, RAM, bộ nhớ… Những linh kiện này chủ yếu đến từ các tập đoàn Intel, Sony, Samsung và Foxconn. Điều đó có nghĩa là chuỗi cung ứng của Apple trải dài từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đến Đài Loan. Trung Quốc gần như không sản xuất nhiều mà chỉ là nơi “tập kết” linh kiện để lắp ráp.

Theo thống kê của IHS Market, chi phí sản xuất một chiếc iPhone 7 là 237,45 USD. Tuy nhiên, chỉ có 8,46 USD là “ở lại” Trung Quốc, tương đương 3,6% chi phí trên. Số tiền này bao gồm chi phí pin được sản xuất bởi một công ty trong nước và lực lượng lao động bản địa.

Còn 228,99 USD sẽ phân bố rộng rãi đến những nơi khác, như Mỹ (68 USD), Nhật Bản (67 USD), Đài Loan (48 USD) và Hàn Quốc (khoảng 17 USD). Với giá bán lẻ 649 USD mỗi chiếc iPhone 7 bộ nhớ 32GB, Apple sẽ “bỏ túi” 283 USD.

Như vậy, Apple nói riêng và Mỹ nói chung, trên thực tế, nhận được nhiều tiền hơn, trong khi Trung Quốc chỉ hưởng lợi một ít thông qua lượng nhân công giá rẻ.

Theo một chuyên gia kinh tế của Mỹ, cách tốt nhất để đánh giá thâm hụt thương mại là nhìn vào con số 8,5 USD thay vì 240 USD – số tiền iPhone nhập khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ. Không chỉ iPhone, chuyên gia này cũng nhận thấy có nhiều tương đồng từ các mặt hàng khác, tác động đến cán cân thương mại Mỹ – Trung. Trong thâm hụt thương mại năm 2017 là 375 tỷ USD, các chuyên gia nói 1/3 số tiền này liên quan đến các đầu vào đến từ nơi khác, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Việc sử dụng Trung Quốc như công xưởng lắp ráp khổng lồ, theo các nhà quan sát, là tốt cho kinh tế Mỹ. Như Apple, bằng cách tận dụng chuỗi cung ứng toàn cầu rộng lớn, hiệu quả cao, công ty có thể bán sản phẩm mới ra thị trường với giá cạnh tranh.

Khi đó, người dùng được hưởng lợi từ các sản phẩm sáng tạo. Hàng nghìn công ty khác cũng phát triển dịch vụ liên quan để bán trên App Store. Lợi nhuận có được được Apple sử dụng để chi trả cho các lập trình viên, kỹ sư phần cứng và phần mềm, giám đốc điều hành, nhân viên tiếp thị, luật sư, nhân viên Apple Store… Trừ lắp ráp, hầu hết công việc này đều ở Mỹ.

Trong khi đó, nếu không còn sản xuất tại Trung Quốc, iPhone sẽ đắt hơn. Đối thủ lớn nhất của hãng – Samsung – không bị ảnh hưởng nhiều do đặt nhà máy tại Việt Nam và Hàn Quốc, vì thế sẽ không bị tác động bởi thuế quan áp dụng lên các mặt hàng từ Trung Quốc. Từ đó, họ có thể chiếm thị phần từ Apple, thậm chí dịch chuyển lợi nhuận và các công việc lương cao từ Mỹ sang Hàn Quốc.

Vì sao Apple không sản xuất iPhone ở Mỹ?

Trong những năm từ 1980 đến 1990, ngành công nghiệp điện tử dần dịch chuyển sang châu Á và các công ty Mỹ như Apple phải đối mặt với thực tế này. Chính xu thế mới đã biến những nước như Trung Quốc thành công xưởng lắp ráp, trong khi châu Âu hay châu Mỹ phát triển những thứ cao cấp hơn.

Nếu dời ngược nhà máy trở về Mỹ, các công ty sẽ mất ít nhất vài năm để xây dựng, đào tạo nguồn nhân lực, đồng thời chi phí nhân công ở Mỹ cũng gấp nhiều lần so với Trung Quốc. Đó là chưa kể phải thu hút đầu tư kiểu “cây gậy và củ cà rốt”, như chính quyền bang Wisconsin khuyến khích Foxconn bằng khoản trợ cấp ba tỷ USD để công ty này xây dựng nhà máy lắp ráp màn hình LCD tại Mỹ cách đây ít lâu.

Phản ứng không chính xác từ phía chính quyền Trump

Mỹ phản ứng với Trung Quốc vì ngành công nghiệp công nghệ cao nước này chưa có đủ các chính sách để bảo vệ sở hữu trí tuệ, hoặc đặt hàng rào thuế quan cùng nhiều điều luật ngăn chặn các công ty phương Tây như Google hay Facebook. Tuy nhiên, khi nói về mặt thương mại, các nhà lập pháp cần phải hiểu rằng, sản xuất giờ đây là cả một mạng lưới toàn cầu. Ngay cả Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cũng đặt hẳn một thước đo mới nhằm chỉ rõ giá trị gia tăng mà mỗi quốc gia thu về được trong các kết giao thương mại.

Tuy nhiên, có vẻ như phía Mỹ đã bỏ lỡ sự kiện này. Các tác giả cho rằng, cuộc thương chiến do chính quyền Trump phát động dường như dựa trên sự hiểu biết quá đơn giản về cán cân thương mại. Việc áp thuế trên nhiều hàng có thể khiến người dùng, công nhân và doanh nghiệp Mỹ ảnh hưởng nặng nề nhất. Cuối cùng, không có gì đảm bảo rằng kết quả tranh chấp sẽ là một thắng lợi cho nước Mỹ. Các tác giả cho rằng, thương chiến Mỹ – Trung là một cuộc chiến không bao giờ nên được bắt đầu.