Việt Nam Cộng hòa và thất bại trong việc xây dựng nền pháp quyền

Bài viết này nằm trong số báo tháng Tư năm 2022 của Luật Khoa tạp chí, được phát hành trên ấn bản PDF ngày 26/4/2022.

Việt Nam Cộng hòa chỉ tồn tại trong vòng hai mươi năm, nhưng nó sản sinh ra những trí thức sáng giá nhất về chính trị học và luật học của Việt Nam hiện đại. Song với thành tựu giáo dục và học thuật như vậy, nền pháp quyền của chính quyền này quả thật không tương xứng với nguồn lực nó sở hữu.

***

Pháp quyền (rule of law) cho đến nay vẫn là một khái niệm còn gây tranh cãi. Song ta có thể tạm khái quát hóa chúng với ba đặc trưng, theo tổng hợp của Oxford Reference: [1]

• Một là sự thống trị tuyệt đối của văn bản quy phạm pháp luật trên lãnh thổ quốc gia, nơi chính quyền quản lý xã hội bằng pháp luật và không sở hữu những thẩm quyền tùy tiện đối với công dân.
• Hai là mọi chủ thể đều phải được đối xử bình đẳng như nhau trước pháp luật và tòa án.
• Cuối cùng, quyền tự do của công dân được xác lập và bảo vệ cụ thể bằng các văn bản quy phạm pháp luật, không chỉ bằng những tuyên bố lập hiến chung chung.

Vậy vì sao người viết cho rằng chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã thất bại trong việc xây dựng mô hình pháp quyền thực chất trên lãnh thổ miền Nam Việt Nam?