7 vấn đề tôn giáo Việt Nam trong các báo cáo thường niên của Mỹ

Hàng năm, Bộ Ngoại giao Mỹ công bố một báo cáo toàn diện về tự do tôn giáo ở Việt Nam. Hàng năm, Việt Nam dường như cũng chỉ chờ đến lúc đó để đăng đàn phản đối báo cáo của Mỹ.

Đối với Việt Nam, Mỹ có lẽ là một đối tác khó chịu, khi vừa cung cấp nguồn viện trợ dồi dào, vừa yểm trợ Việt Nam trên Biển Đông nhưng cũng thẳng thắn chỉ trích tình hình tự do tôn giáo kém sáng sủa của Việt Nam.

Tuy đăng đàn phản đối nhưng Việt Nam chỉ đưa ra quan điểm chung chung, không đề cập đến một sự việc cụ thể nào mà Bộ Ngoại giao Mỹ đã nêu ra trong báo cáo hàng năm.

Dưới đây là 7 vấn đề mà Bộ Ngoại giao Mỹ đã đề cập xuyên suốt trong các báo cáo từ năm 2010 của mình, dựa trên những thông tin do các tín đồ tôn giáo, tổ chức nhân quyền trong nước cung cấp.

1. Dùng bạo lực để trấn áp

Sử dụng bạo lực để kiểm soát tôn giáo là một trong những vấn đề lặp đi lặp lại trong các báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Đã có hàng loạt các vụ việc sử dụng bạo lực đối với tôn giáo đã được phía Mỹ nêu ra, nhưng chính quyền Việt Nam không hề công bố cuộc điều tra nào liên quan đến những cáo buộc đó.

Theo các báo cáo hàng năm của Bộ Ngoại giao Mỹ, các tín đồ theo đạo Dương Văn Mình năm nào cũng đối diện với bạo lực từ các cơ quan công quyền.

Ví dụ như năm 2015, 7 tín đồ của đạo này bị hành hung khi công an phá bỏ một nhà đòn, nơi các tín đồ làm lễ tang, đặt các linh vật của mình. Năm 2019, công an đã mang roi điện, súng trường bao vây và đánh đập các tín đồ không chịu giải tán trong một lễ hội của đạo này ở tỉnh Cao Bằng.

Các tín đồ theo các tôn giáo đã được công nhận như Phật giáo Hòa Hảo, Cao Đài, Phật giáo, Tin Lành… nhưng không muốn sinh hoạt trong các tổ chức tôn giáo mà nhà nước đã cấp phép cũng có cùng số phận.

Năm 2019, các tín đồ theo đạo Tin Lành ở Bắc Giang báo cáo rằng cảnh sát có mặt nhưng làm ngơ để cho một nhóm người dùng bình xịt hơi cay xong vào ngôi nhà đã đăng ký sinh hoạt tôn giáo của họ, bắt họ đốt các tài liệu tôn giáo.

Có nhiều hình thức tấn công khác nhau đã được nêu ra trong các báo cáo, như khám xét nhà của mục sư Nguyễn Hồng Quang, đuổi vợ con mục sư Nguyễn Công Chính ra khỏi nhà của mình, ném đá vào nhà linh mục Phan Văn Lợi cùng xảy ra vào năm 2015, hay phun mắm tôm vào các giáo dân Tin Lành ở Quảng Bình vào năm 2016.

2. Phân biệt đối xử

Phân biệt đối xử là hình thức trừng phạt tinh vi của chính quyền đối với các tín đồ không tuân theo sự sắp xếp của chính quyền.

Năm 2018, các tín đồ theo đạo Dương Văn Mình nói chính quyền tịch thu đất đai nhưng họ nhận được số tiền bồi thường ít hơn những người không theo đạo này.

Các tín đồ theo đạo Tin Lành độc lập ở Tây Nguyên có lẽ là một trong những người biết rõ nhất như thế nào là bị phân biệt đối xử vì lý do tôn giáo. Họ nói rằng chính quyền địa phương từ chối cấp giấy chứng minh, hộ chiếu, hay làm giấy đăng ký kết hôn, một số thủ tục khác ủy ban nhân dân cũng từ chối cung cấp cho họ.

Năm 2019, ông Phan Văn Dũng nói rằng các cán bộ địa phương ở tỉnh Tiền Giang đã ngăn cản ông làm đám tang cho mẹ của mình. Các cán bộ nói rằng nghi lễ nhà ông vi phạm luật pháp về tôn giáo, và mặt khác do ông đang theo một hệ phái Cao Đài chưa được công nhận.

Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất ra đời trước Giáo hội Phật giáo Việt Nam hiện nay nhưng đến nay vẫn không được nhà nước công nhận. Từ năm 2012, họ không được thực hiện các hoạt động từ thiện như trước kia. Những thành viên của giáo hội này cũng đã trải qua sự cấm đoán đi lại ngặt nghèo trên chính đất nước của mình.

3. Hạn chế quyền tự do đi lại

Cản trở quyền tự do đi lại của các tín đồ và các nhà lãnh đạo tôn giáo đã được đề cập xuyên suốt trong các báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ.

Không chỉ cấm họ xuất cảnh như trường hợp của Giám tỉnh Dòng Chúa Cứu Thế Phạm Thế Trung, chặn đường cha Đinh Hữu Thoại sang Campuchia cùng vào năm 2011, tịch thu hộ chiếu của Chánh trị sự Cao Đài Hứa Phi vào năm 2015, công an còn chặn các nhà hoạt động tôn giáo ra khỏi nhà hoặc ngăn tín đồ đến các cơ sở tôn giáo chưa được đăng ký.

Hòa thượng Thích Quảng Độ, Tăng thống thứ năm của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất là người bị giam giữ nhiều năm trong căn phòng nhỏ của Thiền viện Thanh Minh ở TP. Hồ Chí Minh.

Năm 2016, một vị trụ trì của chùa An Cư ở Đà Nẵng bị công an đe dọa, cấm ông gặp Hòa thượng Thích Quảng Độ.

Năm 2017, sau khi thăm trụ trì của một ngôi chùa thuộc Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất ở tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, ni cô Đàm Thoa bị công an đưa ra Bắc Giang giam giữ suốt 13 ngày trong một ngôi chùa không có nhà vệ sinh và rất ít thức ăn. Đợi cho đến khi Hội nghị APEC kết thúc ở Đà Nẵng thì cô mới được thả.

4. Kiểm soát liên kết với nước ngoài

Đạo Baha’i là một đạo du nhập vào miền Nam từ trước năm 1975 nhưng đã bị chế độ mới cấm hoạt động công khai, đến năm 2008 thì đạo này mới được công nhận. Và phải mất thêm bốn năm nữa chính phủ mới cho phép 20 tín đồ của Baha’i đi hành hương ở Israel.

Những nhóm tôn giáo ở Việt Nam có tính liên kết với nước ngoài thường bị giám sát rất chặt chẽ.

Năm 2012, Thạch Thuol, một nhà sư người Khmer bị cáo buộc đã gửi các báo cáo vi phạm nhân quyền cho các tổ chức nước ngoài và báo chí quốc tế , bị buộc phải hoàn tục ra khỏi một chùa dòng Nam Tông ở Sóc Trăng.

Năm 2016, chính quyền Đà Nẵng đã đe dọa rút giấy phép kinh doanh của một doanh nghiệp địa phương khi nơi này cho các thành viên của một hệ phái Tin Lành nước ngoài thuê địa điểm. Đà Nẵng đã nói thẳng rằng các tín đồ của giáo phái này không được hội họp ở nhà riêng mà phải sinh hoạt ở nhà thờ đã được cấp phép.

Từ nhiều năm qua, chính quyền đã kiên quyết răn đe các tín đồ độc lập có liên kết, dù ít hay nhiều, với các tổ chức nước ngoài mà không được chính quyền cho phép. Tin Lành Đề Ga và FULRO là hai tổ chức mà chính quyền bằng mọi giá không để bén rễ ở Tây Nguyên.

5. Xâm phạm đất đai và tài sản của các tôn giáo

Đất đai, tài sản là những công cụ quan trọng trong hoạt động tôn giáo. Một tổ chức tôn giáo mất đi những thứ này cũng đồng nghĩa với hoạt động tôn giáo bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Trong các cuộc tranh chấp đất đai và tài sản với chính quyền Việt Nam, các tổ chức tôn giáo hiếm khi được đối xử công bằng.

Năm 2011, chính quyền đã dỡ bỏ một thánh thất đạo Cao Đài ở thành phố Phan Rang, Ninh Thuận mà không đền bù sau khi các tín đồ của thánh thất từ chối giao đất.

Vào tháng Tư năm 2016, dù không được hội thánh chấp thuận, chính quyền một địa phương ở tỉnh Bình Định đã thu hồi một lô đất liền kề với thánh đường của Hội thánh Tin Lành Phú Phong.

Hơn 20 năm qua, Đan viện Công giáo Thiên An thuộc Dòng Thánh Biển Đức lâm vào cuộc tranh chấp dai dẳng với chính quyền tỉnh Thừa Thiên – Huế. Năm 2017, một tượng Chúa và một thánh giá được báo cáo là bị một nhóm người xông vào đan viện đập vỡ. Sau đó, đan viện đã làm việc với chính quyền năm tiếng đồng hồ về việc thu hồi đất đai của đan viện để làm du lịch nhưng không tìm được tiếng nói chung. Tranh chấp này vẫn còn căng thẳng đến ngày nay.

6. Cưỡng ép cải đạo

Theo các báo cáo, cưỡng ép cải đạo là phương pháp được công an ở nhiều địa phương khéo léo sử dụng. Hình thức này thường được báo chí nhà nước gọi tên là “vận động”.

Hình thức này không chỉ áp dụng đối với tín đồ theo các tôn giáo mới mà còn xảy ra đối với những tôn giáo đã được nhà nước công nhận.

Trong cùng năm 2015, công an ở tỉnh Điện Biên đã gây áp lực để các tín đồ Tin Lành người H’mông thôi theo đạo này. Các tín đồ báo cáo rằng công an đã xé kinh thánh của họ, phá hủy tài sản, hành hung các tín đồ, một số tín đồ Công giáo khác còn bị trục xuất ra khỏi làng.

Năm 2015, các tín đồ Tin Lành độc lập ở Tây Nguyên báo cáo rằng họ bị chính quyền đe dọa sẽ loại họ ra khỏi chương trình phúc lợi xã hội nếu không chịu bỏ đạo.

Năm 2018, chính quyền ở các tỉnh Bắc Kạn, Tuyên Quang, Thái Nguyên và Cao Bằng đã tuyên truyền cho học sinh không được theo đạo Dương Văn Mình.

7. Can thiệp vào nội bộ tôn giáo

Các tổ chức tôn giáo có đăng ký cũng báo cáo với Bộ Ngoại giao Mỹ rằng họ bị nhà nước giới hạn trong việc tổ chức bộ máy hoạt động của mình.

Năm 2011, Ban Tôn giáo Chính phủ, “giáo hội” của các giáo hội, đã từ chối mong ước thống nhất hai Hội thánh Tin Lành miền Nam và miền Bắc với cơ cấu tổ chức theo quận, huyện dưới hội thánh trung ương như trước năm 1975. Ban Tôn giáo Chính phủ đã trả lời rằng Pháp lệnh Tín ngưỡng và Tôn giáo không cho phép cơ cấu lãnh đạo ba cấp.

Nhưng có những nơi chính quyền lại yêu cầu các nhóm tôn giáo thống nhất với nhau khi các tín đồ còn chưa muốn.

Năm 2015, chính quyền địa phương ở khu vực Tây Nguyên đã yêu cầu gộp các chi hội nhỏ đang sinh hoạt khoảng 100 tín đồ thành nhóm lớn hơn khoảng 1.500 tín đồ để đăng ký chính thức. Hội thánh Tin Lành Việt Nam (miền Nam) đã không đồng ý vì đây là các chi hội có ngôn ngữ, cách thức thờ cúng khác nhau.

Trong năm 2011, một hội thánh đã đăng ký ở tỉnh Trà Vinh bị tịch thu Kinh Thánh, chính quyền triệu tập các thành viên của họ do chuyển địa điểm cầu nguyện mà chính quyền chưa cho phép. Hội thánh này nói rằng mình đã xin phép nhưng không được chính quyền trả lời.