Vụ án Đồng Tâm: Diễn biến tiếp theo là gì?

Như vậy, Tòa án Nhân dân Thành phố Hà Nội đã tuyên án trong vụ Đồng Tâm. Các diễn biến tiếp theo có thể là gì?

Trước hết, ta cần hiểu đây là bản án sơ thẩm và chưa có hiệu lực. Việc thi hành án chưa bắt đầu.

Kháng cáo, kháng nghị

Trong vòng 15 ngày kể từ ngày tòa tuyên án, tức là từ 14 – 29/9, có hai việc có thể xảy ra. Lưu ý: Theo hướng dẫn của Tòa án Nhân dân Tối cao, thời hạn kháng cáo được tính từ ngày kế tiếp, tức là ngày 15/9, chứ không phải ngày tuyên án (14/9).

1) Nếu không có kháng cáo, kháng nghị, toàn bộ bản án sẽ tự động có hiệu lực kể từ ngày thứ 16, tức là ngày 30/09 (thứ Tư). Khi đó, tiến trình thi hành toàn bộ bản án sẽ bắt đầu.

2) Nếu có kháng cáo, kháng nghị:

• Kháng cáo: Nếu có bất kỳ bị cáo, bị hại hoặc người đại diện của họ kháng cáo, vụ án sẽ bước vào giai đoạn phúc thẩm. Toàn bộ vụ án sẽ được đem ra xét xử lại. Như vậy, thời hạn kháng cáo là ngày 29/9 (thứ Ba).
  
  Nếu quá 15 ngày mới có kháng cáo thì tòa cấp phúc thẩm vẫn có thể xem xét chấp nhận trong trường hợp “có lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan mà người kháng cáo không thể thực hiện được việc kháng cáo trong thời hạn” (Điều 335, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015).

• Kháng nghị: Nếu Viện Kiểm sát Nhân dân TP. Hà Nội có kháng nghị với một phần hoặc toàn bộ bản án, thì vụ án cũng sẽ bước vào giai đoạn phúc thẩm.
• Riêng với Viện Kiểm sát Nhân dân Cấp cao tại Hà Nội, họ có 30 ngày kể từ ngày tòa tuyên án để kháng nghị.

Xét xử phúc thẩm là gì?

Theo Điều 330, BLTTHS 2015, “xét xử phúc thẩm là việc Tòa án cấp trên trực tiếp xét xử lại vụ án hoặc xét lại quyết định sơ thẩm mà bản án, quyết định sơ thẩm đối với vụ án đó chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo hoặc kháng nghị.”

Hiểu đơn giản, toàn bộ hoặc một phần bản án sẽ được tòa cấp trên trực tiếp xem xét lại.

Tòa cấp trên trực tiếp trong vụ này là tòa nào?

Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Hà Nội.

Khi nào thì xét xử phúc thẩm?

Hiện vẫn chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết cách tính thời hạn, nhưng ta có thể áng chừng một vài mốc cho các diễn biến kế tiếp dựa trên BLTTHS 2015:

• Chậm nhất là 75 ngày kể từ ngày thụ lý vụ án, Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Hà Nội phải ra quyết định đưa vụ án ra xét xử. Như vậy, ta có thể dự đoán trong trường hợp có kháng cáo thì thời hạn ra quyết định sẽ rơi vào ngày 13/12 (Chủ nhật). Vì thời hạn rơi vào ngày nghỉ, nên thời hạn ra quyết định có thể chuyển sang 14/12 (thứ Hai).
• Chậm nhất là 15 ngày kể từ ngày có quyết định đưa vụ án ra xét xử, Tòa phải mở phiên tòa phúc thẩm. Như vậy, ta có thể dự đoán trong trường hợp có kháng cáo thì ngày mở phiên tòa muộn nhất là ngày 29/12 (thứ Hai).
• Chậm nhất là 10 ngày kể từ ngày có quyết định đưa vụ án ra xét xử, Tòa phải gửi quyết định này cho Viện kiểm sát cùng cấp, người bào chữa, bị hại, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự, người kháng cáo, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến kháng cáo, kháng nghị. Ngày này sẽ rơi vào 23/12 (thứ Hai).
• Tòa có thể hoãn xét xử phúc thẩm tối đa 30 ngày, tức là đến ngày 28/1 (thứ Tư).

Lưu ý, thực tế cho thấy tòa án hoàn toàn có thể sẽ vi phạm quy định về thời hạn, và phiên phúc thẩm có thể diễn ra trễ hơn so với các mốc trên rất nhiều.

Trong thời gian chờ xét xử phúc thẩm, những chuyện gì có thể xảy ra?

• Tòa án Nhân dân Cấp cao tại Hà Nội có thể thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn như tạm giam. Tuy gần như không có khả năng nào một số bị cáo sẽ được cho tại ngoại chờ xét xử, luật vẫn để ngỏ khả năng này.
• Nếu những người kháng cáo, kháng nghị rút đơn thì Tòa đình chỉ xét xử phúc thẩm. Khả năng này cũng khó xảy ra.
• Cả Viện Kiểm sát và bị cáo, luật sư đều có quyền bổ sung chứng cứ mới.
• Luật sư, người nhà vẫn có quyền gặp các bị cáo. Các cá nhân, tổ chức khác (báo chí, tổ chức xã hội, các tổ chức quốc tế…) có thể làm đơn đề nghị thăm gặp bị cáo.

Cần tham khảo kỹ Luật Thi hành Tạm giữ, Tạm giam 2015.

Kết quả phúc thẩm có thể là gì?

Theo Điều 355, BLTTHS 2015, kết quả của phiên tòa phúc thẩm có thể là một trong các quyết định sau:

• Không chấp nhận kháng cáo, kháng nghị và giữ nguyên bản án sơ thẩm;
• Sửa bản án sơ thẩm;
• Hủy bản án sơ thẩm và chuyển hồ sơ vụ án để điều tra lại hoặc xét xử lại;
• Hủy bản án sơ thẩm và đình chỉ vụ án;
• Đình chỉ việc xét xử phúc thẩm nếu bên kháng cáo, kháng nghị rút đơn.

Trường hợp sửa bản án sơ thẩm, nếu kháng cáo là của bị cáo thì tòa không thể sửa theo hướng bất lợi cho bị cáo.

Trường hợp sửa bản án sơ thẩm, nếu là kháng nghị của Viện Kiểm sát hoặc kháng cáo là của bị hại thì tòa có thể sửa theo hướng bất lợi cho bị cáo.

Sau phiên tòa phúc thẩm thì có thể làm gì?

Bản án phúc thẩm sẽ có hiệu lực ngay lập tức.

Nếu tòa tuyên y án sơ thẩm, hoặc sửa án nhưng giữ các hình phạt, việc thi hành án bắt đầu. Các bị cáo trở thành người chấp hành án (phạm nhân, người bị kết án tử hình). Lúc này, cần tham khảo kỹ Luật Thi hành án Hình sự 2019.

Lúc này, những người bị kết án tử hình vẫn còn cơ hội xin chủ tịch nước ân giảm hình phạt tử hình (trong vòng 7 ngày kể từ ngày tuyên án), vận động xem xét lại vụ án theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

Nếu tòa tuyên án theo các trường hợp còn lại thì tùy từng trường hợp mà có các lựa chọn pháp lý khác nhau.