Xã hội dân sự và phát triển quốc gia - Kỳ 1: Vốn xã hội
🎧Mời bạn nghe bản audio của bài này:Xã hội dân sự và phát triển quốc gia - Kỳ 1:
Từ khóa nóng nhất trong đợt bùng phát dịch lần thứ tư là tên của một nhóm tôn giáo.
Hơn một tuần qua, 9 triệu cư dân của thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) đã sống trong sợ hãi khi một chuỗi lây nhiễm COVID-19 mới xuất hiện.
Đây là chuỗi lây nhiễm COVID-19 lớn nhất mà thành phố từng đối diện. Công việc, sinh hoạt của rất nhiều hộ gia đình đã bị xáo trộn từ chuỗi lây nhiễm bất ngờ này. Nhân viên y tế, lực lượng công vụ đang gánh áp lực rất lớn để dập dịch.
“Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng” đã trở thành từ khóa nóng nhất trong tuần qua. Tổ chức này cũng hứng chịu làn sóng công kích dữ dội từ công chúng, trong lúc vẫn chưa biết thành viên hội thánh nhiễm chủng COVID-19 Ấn Độ từ đâu.
Kết quả của làn sóng này là Công an quận Gò Vấp quyết định khởi tố vụ án hình sự về tội làm lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, [1] Bộ Nội vụ đề xuất đình chỉ hoạt động, có thể rút giấy phép sinh hoạt tôn giáo của hội thánh. [2]
Truyền thông đã đóng vai trò quan trọng cung cấp thông tin về chuỗi lây nhiễm này đến công chúng. Một tuần qua, giới truyền thông đã đưa tin như thế nào?
Ngày 26/5/2021, Bệnh viện Nhân dân Gia Định tiếp nhận một người đến khám bệnh với triệu chứng sốt, đau họng, mất khứu giác. [3] Bệnh viện đã tách riêng người này để khám sàng lọc với chẩn đoán là nghi nhiễm COVID-19.
20 giờ 35 phút cùng ngày, báo Tuổi Trẻ đưa tin bệnh nhân nghi nhiễm COVID-19 là một phụ nữ, 38 tuổi, sống tại quận Hóc Môn, làm việc tại quận Phú Nhuận. [4]
20 giờ 52 phút cùng ngày, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP. HCM (HCDC) công bố đây là ca nghi nhiễm COVID-19. [5]
23 giờ 33 phút, HCDC tiếp tục công bố hai trường hợp nghi nhiễm COVID-19 sau khi khám bệnh tại Bệnh viện Gia Định với triệu chứng viêm đường hô hấp. [6] Đây là hai vợ chồng mục sư tại Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng.
Trong bản tin trên, HCDC cho biết cả ba ca nghi nhiễm cùng sinh hoạt trong “Giáo phái Truyền giáo Phục Hưng” có 24 người tham gia tại quận Gò Vấp.
23 giờ 49 phút, báo Tuổi Trẻ đăng ảnh khu vực bị phong tỏa và địa chỉ nơi ba ca nghi nhiễm sinh hoạt tôn giáo. [7]
Một ngày trước, ngày 25/5/2021, báo Tuổi Trẻ đã đưa tin về 5 trường hợp dương tính với COVID-19 tại một khu vực ở quận 3, nhưng tin tức về thành viên hội thánh nhiễm COVID-19 mới thu hút sự chú ý của công chúng. [8]
6 giờ 14 phút, ngày 27/5/2021, HCDC đưa tin vắn tắt cho biết 3 ca nghi nhiễm đã có kết quả dương tính với COVID-19. [9]
Khoảng 1 giờ sau, HCDC cho biết có thêm 10 ca nghi nhiễm COVID-19 trong hội thánh này, đồng thời công bố “chuỗi lây nhiễm COVID-19 tại giáo phái Truyền giáo Phục Hưng”. [10]
10 giờ 26 phút, báo Thanh Niên đăng bài: “TP.HCM: Đề nghị công an điều tra hoạt động của Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng có 25 ca nhiễm Covid-19”. Bài báo dẫn lời của Giám đốc Sở Y tế Nguyễn Tấn Bỉnh rằng hội thánh sinh hoạt trong không gian chật hẹp với số lượng thành viên đông (không nói cụ thể số người). [11]
Chỉ trong ngày 27/5/2021, báo Thanh Niên có tới 19 bài viết, video về chuỗi lây nhiễm này với tiêu đề chứa cụm từ “Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng”. [12] Tuy nhiên, chỉ có một bài viết có trích phỏng vấn từ người được báo này cho là “người phụ trách điểm sinh hoạt tôn giáo”. [13]
Người phụ trách nói với báo Thanh Niên là sau khi có quyết định của thành phố, hội thánh không truyền đạo ra bên ngoài, và mục sư cũng không tiếp cận tín đồ nước ngoài.
Chiều cùng ngày, ông Nguyễn Trung Hoàng, Giám đốc Trung tâm Y tế quận Gò Vấp nói trong video do Zing News thực hiện là gia đình mục sư đã đi bầu vào ngày 23/5/2021. [14] Tin này dường như không được các tờ báo lớn công bố hay dẫn thông tin.
11 giờ 15, ngày 27/5/2021, báo Tuổi Trẻ dẫn lời ông Nguyễn Duy Tân, Trưởng ban Ban Tôn giáo TP. HCM, khẳng định hội thánh hoạt động hợp pháp và tuân thủ quy định giãn cách trong sinh hoạt tôn giáo của thành phố. [15]
Nhận định của ông Tân có lẽ dựa trên công văn của UBND TP. HCM vào ngày 21/5/2021. [16] Theo đó, ủy ban yêu cầu tạm dừng một số hoạt động không cần thiết, sinh hoạt lễ hội, tôn giáo không quá 20 người.
Theo ông Tân, hội thánh được UBND phường 3, quận Gò Vấp cấp phép sinh hoạt tôn giáo theo điểm nhóm vào năm 2006. Số thành viên đăng ký ban đầu là 60, nhưng hiện nay chỉ còn 28 người đăng ký.
Ông Tân cho biết hội thánh sinh hoạt vào chủ nhật hàng tuần. Trong tháng Năm, hội này sinh hoạt vào các ngày 2/5, 9/5, 16/5 và 23/5, mỗi buổi 20 người. Ông nói rằng họ làm đúng quy định giãn cách của thành phố, nhưng cũng thừa nhận là hội thánh sinh hoạt ở địa điểm chật chội.
Chiều ngày 27/5/2021, Ủy ban Nhân dân TP. HCM yêu cầu các quận tạm dừng các hoạt động không cần thiết, tạm dừng các hoạt động nghi lễ, tôn giáo từ 10 người trở lên, và giám sát thực hiện các biện pháp phòng chống dịch. [17]
16 giờ 31 phút, ngày 28/5/20211, HCDC công bố, tính đến sáng ngày 28/5, có 32 thành viên hội thánh, 12 người ngoài tiếp xúc với các hội viên này đã bị nhiễm COVID-19. [18]
HCDC cũng nêu nguyên nhân diễn biến chuỗi lây nhiễm phức tạp là mỗi buổi hội thánh sinh hoạt dưới 20 người nhưng không đeo khẩu trang trong không gian khoảng 50 mét vuông. Cơ quan này cho biết chủng nghi nhiễm của chuỗi có thể là Ấn Độ.
Chiều cùng ngày 28/5, báo Tuổi Trẻ dẫn lại thông tin [19] trên của HCDC với tiêu đề: “Hội viên Hội thánh truyền giáo Phục Hưng có đeo khẩu trang không?”. Báo Thanh Niên đưa tin này [20] với tiêu đề: “Hội thánh truyền giáo Phục Hưng họp không đeo khẩu trang, vi rút lây nhiễm nghi chủng Ấn Độ”. Zing News dẫn tin này [21] với tiêu đề: “Vì sao hơn 30 hội viên nhóm tôn giáo ở Gò Vấp cùng nhiễm nCoV?”
Trong một bài viết khác, báo Tuổi Trẻ nêu có 3 người là ba mẹ và con gái [22] là thành viên của hội thánh nhưng không khai báo lúc khám bệnh tại Bệnh viện quận Tân Phú.
18 giờ 04 phút, HCDC công bố: “Kết quả giải mã gene chuỗi lây nhiễm liên quan Hội thánh: Biến chủng Ấn Độ B.1.617.2”. [23]
18 giờ 32 phút, trang Thông tin Chính phủ đăng tin: “Những trường hợp tham gia hội (có liên quan) rất kiệm lời và khai báo ít tiếp xúc với người xung quanh”. [24]
Tối cùng ngày 28/5, báo Tuổi Trẻ và báo Thanh Niên cùng đăng thông tin vợ của mục sư hội thánh từng đi Hà Nội. [25][26]
Báo Tuổi Trẻ đưa thêm tin: “Giám đốc HCDC: ‘Gia đình mục sư Hội thánh truyền giáo Phục Hưng giấu thông tin”, dưới bài viết này công chúng bình luận nặng nề về gia đình mục sư hội thánh. [27]
0 giờ ngày 29/5/2021, báo Thanh Niên đưa tin: “Bệnh nhân 6437 nhiễm COVID-19 liên quan Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng đến Đà Lạt du lịch”. [28] Bài viết cho biết bệnh nhân này đi du lịch từ ngày 22 đến ngày 23/5, nhưng lại không nói rõ vào thời điểm đó chưa có thành viên hội thánh được chẩn đoán nhiễm bệnh.
Bài báo cũng công khai lịch trình chi tiết của bệnh nhân được nhắc đến. Trong khi trước đó, ngày 21/5, Bộ Y tế đã gửi công văn đến các sở y tế đề nghị không công bố cho báo chí danh tính, chi tiết về lịch trình di chuyển và chi tiết về quá trình tiếp xúc của bệnh nhân. [29]
Chiều ngày 29/5/2021, HCDC yêu cầu những người sinh hoạt tại hội thánh cần chủ động khai báo. [30] Cơ quan này viết: “Hội thánh có cam kết số lượng hội viên là 48 người. Tuy nhiên, thành phố đánh giá có thể con số này cao hơn và vẫn còn những hội viên chưa ra khai báo. Vì nhiều lý do mà họ không dám khai báo cho đến khi có dấu hiệu bệnh”. Dưới bản tin này có rất nhiều bình luận chỉ trích thành viên hội thánh.
Sáng ngày 30/5/2021, báo Công an Nhân dân đưa tin Cơ quan Cảnh sát Công an quận Gò Vấp đã khởi tố vụ án hình sự về “tội lây lan dịch bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho người” tại Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng. [31]
Quyết định khởi tố đã đẩy làn sóng bức xúc của người dân đối với hội thánh lên cao. Các tờ báo đồng loạt dẫn tin này.
Trang Thông tin Chính phủ dẫn tin khởi tố vụ án với tiêu đề được in hoa: “Nhóm này hoạt động không chấp hành quy định về phòng, chống COVID-19”. [32]
Bản tin trên của Thông tin Chính phủ nhận được 19 nghìn lượt “thích”, hơn 1 nghìn lượt bình luận và 1 nghìn lượt chia sẻ, số lượng tương tác nhiều nhất trong các bài về hội thánh trên trang này. Các bình luận chỉ trích ngày càng nặng nề hơn.
Một bình luận nhận được 452 lượt “thích” viết: “Nên khởi tố hình sự và điều tra xem có phải đây là nhóm chống phá nhà nước hay không. Cố tình không tuân thủ và làm lây lan dịch để hại nhân dân hại tổ quốc thì chỉ có bọn phản động, bọn bán nước mới nhẫn tâm xem thường mạng sống hàng trăm nghìn đồng bào ta”. [33]
Ngày 31/5, Thứ trưởng Bộ Nội vụ kiêm Trưởng ban Ban Tôn giáo Chính phủ Vũ Chiến Thắng khẳng định rằng việc khởi tố vụ án là đúng trình tự pháp luật. Ông nhấn mạnh rằng việc khởi tố này là khởi tố hành vi làm lây lan dịch bệnh, chứ không nhằm “làm khó” hoạt động tôn giáo. Đến đêm cùng ngày, trang Facebook Thông tin Chính phủ cũng đưa lại thông tin này. [34] Các bình luận được nhiều lượt thích nhất có hai nội dung chính là “xử phạt thật nặng” và khen ngợi chính phủ.
Ngày 1/6, Báo điện tử Chính phủ đăng bài nhấn mạnh lời của Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình: “Khởi tố vụ án liên quan nhóm truyền giáo Phục Hưng không phải khởi tố một tôn giáo”. [35]
19 giờ 04 phút, ngày 30/5/2021, trang Facebook Muối và Ánh sáng của Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng đăng thư xin lỗi của mục sư hội thánh gửi đến cộng đồng, chính quyền và nhân viên y tế. [36]
Phần lớn bình luận bên dưới bức thư này có nội dung chỉ trích, không chấp nhận lời xin lỗi của hội thánh. Những người chỉ trích cho rằng các thành viên hội thánh có lỗi vì đã tụ tập đông người trong phòng kín, không đeo khẩu trang, và không tự giác khai báo, v.v. Những bình luận cầu nguyện chúa phù hộ trong lúc dịch bệnh cũng bị chế giễu kịch liệt.
Một trong những bình luận có nhiều người “thích” viết: “Thay vì viết cái lá thư sáo rỗng này thì ông bà nên thành thật khai báo đã tiếp xúc những ai để cho chính quyền còn biết mà khoanh vùng dịch cho đúng. Khỏi bệnh rồi thì bán hết tài sản để nộp cho quỹ phòng chống dịch bệnh đi nguy hại mà gia đình ông bà gây ra cả mấy triệu dân ở thành phố này đang phải gánh chịu đấy. Đừng có nói mồm hay viết tay suông”.
Một bình luận khác đặt câu hỏi cho chủ bình luận này: “Sao biết người ta đã thành thật khai báo rồi hay chưa?”, và được trả lời: “Báo đăng đấy, mở tin tức ra mà đọc”.
Tối ngày 31/5/2021, báo Dân Việt đăng bài phỏng vấn bà Võ Xuân Loan, mục sư quản nhiệm Hội thánh Truyền giáo Phục hưng. [37] Trong bài báo này, bà Loan cho rằng nói hội thánh không hợp tác với cơ quan chức năng là “có phần không công bằng”.
Bà cho biết, hội thánh đã chấp hành quy định tập trung không quá 20 người của TP. HCM, và chuyển sang nhóm họp online vào hai tuần cuối tháng Năm, khi dịch diễn biến quá phức tạp. Bà Loan khẳng định mình và các cộng sự không che giấu thông tin. Việc mẹ bà được cho là không hợp tác là do hoảng sợ.
Bà cũng nói rằng Hội thánh thường xuyên mua các loại dung dịch sát khuẩn, khẩu trang để cung cấp cho tín hữu khi đến nhóm.
“Hồi bùng phát dịch, đích thân tôi lên Trung tâm y tế phường 3 (Quận Gò Vấp) để nhờ cơ quan chức năng xịt khử khuẩn không gian phòng nhóm, căn nhà tôi sinh sống và cả con hẻm nơi Hội thánh trú đóng”, bà Loan nói.
Khoảng 11 giờ ngày 31/5/2021, báo Dân Trí và báo Tiền Phong đăng tin ca nhiễm ở Bình Dương đi bầu cùng với 300 cử tri. Đây là mẹ của hai nữ sinh mắc COVID-19, những người là F1 của bệnh nhân liên quan đến hội thánh. [38][39]
Ngoài hai tờ báo trên, chỉ có báo VietnamNet đưa tin này vào chiều cùng ngày và báo VTC dẫn lại thông tin trên Facebook. [40][41] Các tờ báo đưa tin tức dồn dập về chuỗi lây nhiễm ở hội thánh không dẫn lại tin này.
Tối ngày 31/5/2021, báo Thanh Niên đăng một bản tin tổng hợp về tình hình dịch COVID-19 nhưng tiêu đề chỉ viết: “Tối nay, Bình Dương có 3 ca mắc Covid-19 liên quan Hội thánh truyền giáo Phục Hưng”. [42] Thông tin về 3 ca bệnh này chỉ chiếm khoảng 3 dòng của bản tin.
Cũng vào buổi tối cùng ngày, kênh VTC Now phát một video mang tựa đề “Ổ dịch Hội thánh truyền giáo Phục Hưng: Kịch bản ‘Tân Thiên Địa’ ở Hàn Quốc có lặp lại?”. [43] Nội dung của video này liên hệ vụ việc đang xảy ra tại TP. HCM với vụ việc tại Hàn Quốc vào năm ngoái. Những người thực hiện chương trình cho rằng hai vụ việc có điểm chung là tín đồ không thực hiện quy định phòng chống dịch và không hợp tác với cơ quan chức năng. Vào thời điểm này, hai cáo buộc trên là chưa có cơ sở.
Trưa ngày 1/6/2021, trong cuộc họp mà nhiều bộ ngành báo cáo Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình về tình hình COVID-19 tại TP. HCM, Bộ Nội vụ đề xuất đình chỉ hoạt động hội thánh để điều tra và có thể rút giấy phép xóa điểm nhóm sinh hoạt. [44]
Ông Vũ Chiến Thắng, Thứ trưởng Bộ Nội vụ, Trưởng ban Ban Tôn giáo Chính phủ, báo cáo rằng hội thánh chỉ là một điểm nhóm được đăng ký hợp pháp, chưa được công nhận là tổ chức tôn giáo, người đứng đầu không thể được gọi là mục sư.
Các tờ báo đồng loạt đưa tin này. Hầu hết các tờ báo đều đưa tin với tiêu đề đại loại như “Bộ Nội vụ đề nghị…” hoặc “Đề xuất tạm đình chỉ…”. [45][46]
Cũng dẫn bản tin này, báo Thanh Niên đưa tin với tiêu đề: “Nóng: ‘Hội thánh truyền giáo Phục Hưng’ chỉ là điểm nhóm, người đứng đầu không phải mục sư”. [47] Hàng loạt bình luận bên dưới bài viết này chỉ trích hội thánh và đề nghị nhà nước giám sát hoạt động tôn giáo chặt chẽ hơn.
“Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng” là từ khóa nóng nhất trong những ngày qua. Một số tờ báo đã sử dụng từ khóa này với tần suất cao trong các tiêu đề bài viết liên quan đến chuỗi lây nhiễm COVID-19 tại TP. HCM.
Việc báo chí đưa tên, loại hình của tổ chức vào tiêu đề với tần suất dày đặc trong một thời gian ngắn có thể tạo ra ấn tượng mạnh cho độc giả. Trong bối cảnh thông tin không rõ ràng như hiện nay, việc làm này tạo ra những cái nhìn ác cảm với Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng nói riêng và thái độ e dè với những hoạt động sinh hoạt tôn giáo nói chung.
Có thể thấy, truyền thông và dư luận hiện nay đang tập trung vào chỉ một đối tượng là Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng. Trong khi đó, hơn một tháng qua, cả nước có rất nhiều hoạt động tập trung đông người khác cũng có nguy cơ lây nhiễm ở mức độ tương đương hoặc hơn thế, như đợt nghỉ lễ 30/4 – 1/5 hay gần nhất là ngày bầu cử 23/5 vừa qua. Những sự kiện này lại không được báo chí lẫn dư luận tập trung khai thác.
1. Báo Công an Nhân dân. (2021, May 30). Khởi tố hình sự vụ án làm lây lan dịch COVID-19. http://congan.com.vn/tin-chinh/khoi-to-vu-an-ve-hoat-dong-cua-hoi-truyen-giao-phuc-hung-lam-lay-lan-dich-benh_113189.html
2. Báo Tuổi Trẻ. (2021, June 1). Bộ Nội vụ đề nghị TP.HCM tạm đình chỉ hoạt động của hội nhóm truyền giáo Phục Hưng. https://tuoitre.vn/bo-noi-vu-de-nghi-tp-hcm-tam-dinh-chi-hoat-dong-cua-hoi-nhom-truyen-giao-phuc-hung-20210601100110072.htm
3. Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Thành phố Hồ Chí Minh (HCDC). (2021, May 26). TP.HCM: tối ngày 26/5 ghi nhận 01 trường hợp nghi nhiễm COVID-19. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1485394134833665/4230157217023996/
4. Báo Tuổi Trẻ. (2021a, May 26). NÓNG: Một ca dương tính COVID-19 làm việc ở Phú Nhuận, TP.HCM. https://tuoitre.vn/nong-mot-ca-duong-tinh-covid-19-lam-viec-o-phu-nhuan-tp-hcm-20210526203259748.htm
5. HCDC. (2021, May 26). TP.HCM: tối ngày 26/5 ghi nhận 01 trường hợp nghi nhiễm COVID-19. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1485394134833665/4230157217023996/
6. HCDC. (2021a, May 26). TP.HCM: đêm tối ngày 26/5 ghi nhận thêm 02 trường hợp nghi nhiễm COVID-19. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1482556535117425/4230567063649678/
7. Báo Tuổi Trẻ. (2021a, May 26). Khuya 26–5, TP.HCM công bố thêm 2 ca nghi nhiễm COVID-19 chung “hội thánh truyền giáo Phục Hưng.” https://tuoitre.vn/khuya-26-5-tp-hcm-cong-bo-them-2-ca-nghi-nhiem-covid-19-chung-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-20210526234155083.htm
8. Báo Tuổi Trẻ. (2021a, May 25). TP.HCM: Thêm một ca dương tính lần 1 liên quan bệnh nhân bán quán ăn ở quận 3. https://tuoitre.vn/tp-hcm-them-mot-ca-duong-tinh-lan-1-lien-quan-benh-nhan-ban-quan-an-o-quan-3-20210525080129444.htm
9. HCDC. (2021c, May 27). 3 trường hợp nghi nhiễm ghi nhận tối 26/5 tại Hóc Môn và Quận 12 đã có kết quả xét nghiệm khẳng định dương tính với SARS-CoV-2. https://www.facebook.com/ksbthcm/posts/4231454113560973
10. HCDC. (2021d, May 27). TP.HCM: phát hiện chuỗi lây nhiễm COVID-19 tại giáo phái truyền giáo Phục Hưng. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1485394134833665/4231606456879072/
11. Báo Thanh Niên. (2021, May 27). TP.HCM: Đề nghị công an điều tra hoạt động của Hội thánh truyền giáo Phục Hưng có 25 ca nhiễm Covid-19. https://thanhnien.vn/thoi-su/tphcm-de-nghi-cong-an-dieu-tra-hoat-dong-cua-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-co-25-ca-nhiem-covid-19-1389478.html
12. Báo Thanh Niên. (2021a, May 27). Số bài chứa có tiêu đề chứa cụm từ “Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng” vào ngày 27/5/2021. https://thanhnien.vn/tim-kiem/aOG7mWkgdGjDoW5oIHRydXnhu4FuIGdpw6FvIHBo4bulYyBoxrBuZw==/hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung.html?m=0&t=&c=0&y=-1&o=&p=4
13. Báo Thanh Niên. (2021a, May 27). Hội thánh truyền giáo Phục Hưng tại hẻm 415 Nguyễn Văn Công, Q.Gò Vấp sinh hoạt thế nào? https://thanhnien.vn/thoi-su/hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-tai-hem-415-nguyen-van-cong-qgo-vap-sinh-hoat-the-nao-1389497.html
14. Zing News. (2021, May 27). Số ca nhiễm liên quan Hội thánh truyền giáo Phục Hưng sẽ tăng. https://zingnews.vn/video-so-ca-nhiem-lien-quan-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-se-tang-post1220184.html
15. Báo Tuổi Trẻ. (2021d, May 27). “Hội thánh truyền giáo Phục Hưng” liên quan chuỗi COVID-19 mới hoạt động ra sao? https://web.archive.org/web/20210601084141/https://tuoitre.vn/hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-lien-quan-chuoi-covid-19-moi-hoat-dong-ra-sao-20210527120529383.htm
16. Trang tin điện tử Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh. (2021, May 21). Không tổ chức các cuộc họp tập trung trên 30 người trong một phòng và cấm tụ tập nhiều hơn 20 người ở bên ngoài các công sở. https://www.hcmcpv.org.vn/tin-tuc/khong-to-chuc-cac-cuoc-hop-tap-trung-tren-30-nguoi-trong-mot-phong-va-cam-tu-tap-nhieu-hon-20-nguoi-1491878288
17. Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. (2021, May 27). Văn bản số 1726/UBND-VX của Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí MInh về tăng cường triển khai các hoạt động phòng, chống dịch COVID-19 trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. HCDC. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/pcb.4232912823415102/4232912093415175
18. HCDC. (2021e, May 28). Chuỗi lây nhiễm liên quan Hội thánh: lây nhiễm cao do hành vi nguy cơ không đảm bảo 5K. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1482556535117425/4235695799803471/
19. Báo Tuổi Trẻ. (2021e, May 28). Hội viên Hội thánh truyền giáo Phục Hưng có đeo khẩu trang không? https://tuoitre.vn/hoi-vien-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-co-deo-khau-trang-khong-20210528164730898.htm
20. Báo Thanh Niên. (2021d, May 28). Hội thánh truyền giáo Phục Hưng họp không đeo khẩu trang, vi rút lây nhiễm nghi chủng Ấn Độ. https://thanhnien.vn/thoi-su/hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-hop-khong-deo-khau-trang-vi-rut-lay-nhiem-nghi-chung-an-do-1390230.html
21. Zing News. (2021b, May 28). Vì sao hơn 30 hội viên nhóm tôn giáo ở Gò Vấp cùng nhiễm nCoV? Zing News. https://zingnews.vn/vi-sao-hon-30-hoi-vien-nhom-ton-giao-o-go-vap-cung-nhiem-ncov-post1220313.html
22. Báo Tuổi Trẻ. (2021e, May 28). 3 người giấu vết “Hội thánh truyền giáo Phục Hưng”, phải phong tỏa bệnh viện. https://tuoitre.vn/3-nguoi-giau-vet-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-phai-phong-toa-benh-vien-20210528154325234.htm
23. HCDC. (2021f, May 28). Kết quả giải mã gene chuỗi lây nhiễm liên quan Hội thánh: Biến chủng Ấn Độ B.1.617.2. https://www.facebook.com/ksbthcm/photos/a.1485394134833665/4235891823117202/
24. Thông tin Chính phủ. (2021, May 28). NHỮNG TRƯỜNG HỢP THAM GIA HỘI (CÓ LIÊN QUAN) RẤT KIỆM LỜI VÀ KHAI BÁO ÍT TIẾP XÚC VỚI NGƯỜI XUNG QUANH. https://www.facebook.com/thongtinchinhphu/photos/a.914137021996819/4016114885132335/
25. Báo Tuổi Trẻ. (2021g, May 28). Vợ mục sư Hội thánh truyền giáo Phục Hưng từng đi Hà Nội 1 tuần. https://tuoitre.vn/vo-muc-su-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-tung-di-ha-noi-1-tuan-20210528200732159.htm
26. Báo Thanh Niên. (2021e, May 28). Sở Y tế TP.HCM: “Vợ mục sư Hội thánh truyền giáo Phục Hưng từng đi Hà Nội.” Báo Thanh Niên. https://thanhnien.vn/thoi-su/so-y-te-tphcm-vo-muc-su-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-tung-di-ha-noi-1390382.html
27. Báo Thanh Niên. (2021f, May 29). Bệnh nhân 6437 nhiễm Covid-19 liên quan Hội thánh truyền giáo Phục Hưng đến Đà Lạt du lịch. https://thanhnien.vn/thoi-su/benh-nhan-6437-nhiem-covid-19-lien-quan-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-den-da-lat-du-lich-1390385.html
28. Báo Thanh Niên. (2021g, May 29). Bệnh nhân 6437 nhiễm Covid-19 liên quan Hội thánh truyền giáo Phục Hưng đến Đà Lạt du lịch. https://thanhnien.vn/thoi-su/benh-nhan-6437-nhiem-covid-19-lien-quan-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-den-da-lat-du-lich-1390385.html
29. Công văn số 4191/BYT-TT-KT, ngày 21/5/2021. https://thuvienphapluat.vn/cong-van/The-thao-Y-te/Cong-van-4191-BYT-TT-KT-2021-cong-tac-cung-cap-thong-tin-cho-bao-chi-ve-phong-chong-COVID-19-475142.aspx
30. HCDC (2021, May 29). TP.HCM: những người sinh hoạt tại Hội thánh truyền giáo Phục Hưng hãy chủ động khai báo y tế.
31. Khởi tố vụ án hình sự tại Hội thánh truyền giáo Phục Hưng. (2021, May 30). Báo Công an Nhân Dân Điện Tử. http://cand.com.vn/Ban-tin-113/Khoi-to-vu-an-hinh-su-ve-hoat-dong-cua-Hoi-Tin-Lanh-truyen-giao-Phuc-Hung-gay-lay-lan-dich-benh-643582/
32. Facebook Thông tin Chính phủ (2021 May 30). NHÓM NÀY HOẠT ĐỘNG KHÔNG CHẤP HÀNH QUY ĐỊNH VỀ PHÒNG, CHỐNG COVID-19. Truy cập ngày 2/6/2021. https://www.facebook.com/thongtinchinhphu/photos/a.914137021996819/4024388700971620/
33. Xem 32. Ảnh chụp màn hình có thể xem tại link.
34. Facebook Thông tin Chính phủ. Bài đăng ngày 31/5/2021. Truy cập ngày 2/6/2021.
35. Báo Chính phủ. (2021, June 1). Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình: Khởi tố vụ án liên quan nhóm truyền giáo Phục Hưng không phải khởi tố một tôn giáo. Baodientu.Chinhphu.Vn. http://baochinhphu.vn/Thoi-su/Pho-Thu-tuong-Truong-Hoa-Binh-Khoi-to-vu-an-lien-quan-nhom-truyen-giao-Phuc-Hung-khong-phai-khoi-to-mot-ton-giao/433227.vgp
36. Trang Facebook Muối và Ánh sáng. Bài đăng ngày 30/5/2021. Truy cập ngày 2/6/2021. https://www.facebook.com/muoivaanhsang.vn/photos/a.107188747601372/330038375316407/
37. Dân Việt (2021, May 31). Đại diện Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng lên tiếng: Từ đáy lòng, chúng tôi thực sự xin lỗi.
https://danviet.vn/dai-dien-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-len-tieng-tu-day-long-chung-toi-thanh-that-xin-loi-2021053116583805.htm
38. Dân Trí. (2021, May 31). Ca mắc Covid-19 ở Bình Dương đã đi bầu cử cùng hàng trăm cử tri. Báo điện tử Dân Trí. https://web.archive.org/web/20210531081444/%2F%2Fdantri.com.vn%2Fxa-hoi%2Fca-mac-covid19-o-binh-duong-da-di-bau-cu-cung-hang-tram-cu-tri-20210531111225128.htm
39. Chi H. (2021, May 31). 300 cử tri chung điểm bầu cử với ca mắc COVID-19, Bình Dương khoanh vùng diện rộng. Tiền Phong. https://tienphong.vn/300-cu-tri-chung-diem-bau-cu-voi-ca-mac-covid-19-binh-duong-khoanh-vung-dien-rong-post1341583.tpo
40. An, X. (2021, May 31). Ca mắc Covid-19 ở Bình Dương đi bầu cử cùng hàng trăm người. Vietnamnet. https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/ca-mac-covid-19-o-binh-duong-di-bau-cu-cung-hang-tram-nguoi-741560.html
41. Facebook VTC Now. Bài đăng ngày 31/5/2021. Truy cập ngày 2/6/2021. https://www.facebook.com/vtcnow/posts/2894359370781970
42. Liên Châu (2021, May 31).Tối nay, Bình Dương có 3 ca mắc liên quan Hội thánh truyền giáo Phục Hưng. Thanh Niên Online.
43. VTC Now (2021, May 31). Ổ dịch Hội thánh truyền giáo Phục Hưng: Kịch bản “Tân Thiên Địa“ ở Hàn Quốc có lặp lại?. https://www.youtube.com/watch?v=-_ileBTTuYY
44. Nguyễn H. (2021, June 1). Kiểm soát và dập tắt ngay, không để dịch bệnh tiếp tục lây lan tại TPHCM. Báo Lao Động online – Laodong.vn. https://laodong.vn/thoi-su/bo-noi-vu-de-nghi-tphcm-tam-dinh-chi-hoat-dong-cua-hoi-nhom-truyen-giao-phuc-hung-915385.ldo
45. Tuổi Trẻ Online. (2021, June 1). Bộ Nội vụ đề nghị TP.HCM tạm đình chỉ hoạt động của hội nhóm truyền giáo Phục Hưng. TUOI TRE ONLINE. https://tuoitre.vn/bo-noi-vu-de-nghi-tp-hcm-tam-dinh-chi-hoat-dong-cua-hoi-nhom-truyen-giao-phuc-hung-20210601100110072.htm
46. Phương U. T. H.-. (2021, June 1). Đề xuất tạm đình chỉ hoạt động điểm nhóm truyền giáo Phục Hưng. Tiền Phong. https://tienphong.vn/de-xuat-tam-dinh-chi-hoat-dong-diem-nhom-truyen-giao-phuc-hung-post1341918.tpo
47. Duy Tính, Phan Thương (2021 June 1). Nóng: ‘Hội thánh Truyền giáo Phục Hưng chỉ là điểm nhóm, người đứng đầu không phải mục sư. Thanh Niên Online. https://thanhnien.vn/thoi-su/nong-hoi-thanh-truyen-giao-phuc-hung-chi-la-diem-nhom-nguoi-dung-dau-khong-phai-muc-su-1392018.html