Vì sao chất lượng học thuật xuống thấp trong một nền chính trị toàn trị?

Mấy ngày gần đây, có nhiều thông tin về bộ sách ba quyển “Định chế pháp luật dân sự thời Pháp thuộc và Việt Nam Cộng Hòa” của tiến sĩ sử học Huỳnh Công Bá bị phát hiện không chỉ có hiện tượng đạo văn theo chương, theo phần, mà gần như là sao chép lại toàn bộ một số giáo trình, sách tham khảo pháp lý xuất bản trong giai đoạn chính quyền Việt Nam Cộng hòa còn tồn tại.

Thông tin đầu tiên được đưa ra từ phía Luật gia Lê Công Định, và theo kiểm chứng sơ lược của người viết, đều là những cáo buộc có cơ sở. [1]

Nhiều nội dung của bộ sách này, ví dụ như quyển Nghĩa vụ - I gần như có nội dung tương tự với quyển Việt Nam Dân luật lược khảo (quyển II - Nghĩa vụ và Khế ước) của Giáo sư Vũ Văn Mẫu, một tên tuổi lớn của giới luật học Việt Nam Cộng hòa.

Những dạng tin tức về đạo văn trong học thuật thường chỉ làm cho đại chúng chú ý trong khoảng thời gian ngắn ngủi với vài cái tặc lưỡi “tiến sĩ thời nay nó thế”, “Việt Nam thừa thầy ít thợ nên vậy”, v.v.

Nhưng đối với người trong ngành, đây là một tin tức đáng buồn.

Tiến sĩ Huỳnh Công Bá là một tên tuổi lớn trong lĩnh vực nghiên cứu văn hóa, lịch sử và pháp sử Việt Nam. Dù được đào tạo trong thời kỳ Việt Nam Cộng hòa nhưng ông thành danh trong môi trường xã hội chủ nghĩa. Nhiều người cho rằng ông là cầu nối và là minh chứng lịch sử cho sự chuyển tiếp “hòa bình” của hai nền khoa học.

Song với những thông tin gần đây, có vẻ sự chuyển tiếp này gặp khá nhiều trục trặc.

Sự xuống cấp của học thuật trong các xã hội toàn trị

Chất lượng nghiên cứu của các nhà khoa học và các sản phẩm khoa học nói chung, dù là khoa học tự nhiên hay khoa học xã hội, từ lâu đã được giới hàn lâm cho rằng phụ thuộc rất lớn vào nền tảng tự do học thuật của mỗi quốc gia (academic freedom). Một môi trường chính trị toàn trị sẽ không tạo ra bất kỳ cơ hội nào cho sự phát triển của các đường hướng khoa học phi ý thức hệ.

Hiển nhiên cũng có nhiều người không đồng tình với cách tiếp cận này.