Nhìn lại vai trò của Thích Trí Quang trong Chiến tranh Việt Nam

Thích Trí Quang được xem là một trong những nhân vật gây nhiều tranh cãi nhất trong lịch sử Chiến tranh Việt Nam và hơn 40 năm sau đó. Những tranh luận về Thích Trí Quang liên quan đến hai luồng quan điểm. Một cho rằng ông là tay sai của cộng sản, hoạt động chống phá từ bên trong của Việt Nam Cộng hòa theo chỉ thị từ Hà Nội. Nhóm khác cho rằng ông là lãnh tụ tôn giáo ôn hòa, ủng hộ hết mình cho chế độ dân chủ.

Để thảo luận thêm về vấn đề này, người viết xin giới thiệu với độc giả một nghiên cứu có tên ‘Only Religions Count in Vietnam’: Thích Trí Quang and the Vietnam War (tạm dịch: ‘Chỉ có tôn giáo mới được tính ở Việt Nam’: Thích Trí Quang và Chiến tranh Việt Nam) của tác giả James McAllister, được Cambridge University Press xuất bản.

Nghiên cứu này cho rằng các luận điểm trong những tranh cãi về Thích Trí Quang đều thiếu tính thuyết phục. McAllister nhận định, những đánh giá từ phía các quan chức Hoa Kỳ không có bằng chứng chắc chắn nào để khẳng định Thích Trí Quang là tay trong của cộng sản, hay có sự tán đồng nhất định đối với các mục tiêu từ phía Hà Nội hoặc Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (MTDTGPMN). Những gì phía Hoa Kỳ phân tích vào thời điểm đó đều cho rằng Thích Trí Quang là người chống cộng mạnh mẽ, ủng hộ việc vận dụng sức mạnh quân sự của Mỹ để chống lại miền Bắc Việt Nam và Trung Quốc.

Tuy nhiên, họ cũng thừa nhận rằng dù ý định và hành vi của Thích Trí Quang là gì thì hoạt động chính trị của nhân vật này tạo ra nhiều lợi thế cho chính quyền cộng sản Bắc Việt. 

*** 

Khó có thể đánh giá thấp tầm quan trọng của Thích Trí Quang trong Chiến tranh Việt Nam. Sau khi Tổng thống Ngô Đình Diệm đàn áp bạo lực đối với các cuộc biểu tình Phật giáo vào tháng 5/1963, Thích Trí Quang là nhân vật chính trong việc châm ngòi và duy trì cuộc khủng hoảng chính trị - xã hội kéo dài với kết quả cuối cùng là lật đổ quyền lực của chính quyền Diệm vào tháng 11/1963.

Thích Trí Quang tiếp tục duy trì sức ảnh hưởng to lớn của mình lên đời sống chính trị miền Nam Việt Nam giai đoạn 1964 - 1966 với khả năng huy động cả các tín đồ Phật giáo và sinh viên biểu tình của mình. Ông đã châm ngòi cho một loạt các cuộc biểu tình bạo động mà thậm chí giành được quyền kiểm soát một số thành phố miền Nam Việt Nam vào đầu năm 1966.