Ngáo ộp ‘bí mật nhà nước’

Làn sóng khởi tố hình sự các cán bộ cao cấp vẫn tiếp tục. Tin tức liên quan các vụ khởi tố, bắt giam lấp đầy chuyên trang xây dựng chính sách pháp luật của Chính phủ. [1]

Đáng chú ý là trường hợp của ông Nguyễn Văn Bình, Vụ trưởng Vụ Pháp chế của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, bị khởi tố về tội Cố ý làm lộ bí mật nhà nước. Ngoài thông tin ban đầu và các dẫn chiếu sơ sài tới pháp luật hình sự, [2] công chúng không thể biết ông Bình đã làm lộ bí mật gì và cố ý làm lộ như thế nào.

Bài viết tranh luận rằng Việt Nam đang đi ngược với xu thế chính phủ mở (open government) trong khu vực. [3] Thêm vào đó, việc sử dụng luật hình sự để trừng phạt cán bộ đã đi chệch khỏi định hướng xã hội chủ nghĩa (quyền của người lao động trong nền kinh tế thị trường được bảo vệ). [4] Nguyên tắc dùng luật hình sự để bảo vệ quyền lao động đã bị vi phạm. [5]

Bí mật nhà nước là gì?

Mọi quốc gia có chủ quyền đều áp dụng các biện pháp bảo vệ an ninh (national security). Nhà nước có quyền quy định những thông tin nào được bảo vệ bằng cách giữ bí mật. [6]

Tuy nhiên, việc thiết kế luật về an ninh quốc gia phải tuân theo những nguyên tắc nhất định nhằm đảm bảo sự cân bằng của toàn bộ hệ thống xã hội và quyền tự do dân sự.

Việc duy trì bí mật của nhà nước phải mang tính chính danh nhằm bảo vệ lợi ích công cộng và quyền tiếp cận thông tin của công chúng. Các nguyên tắc này đã được hơn 500 chuyên gia tới từ hơn 70 nước soạn thảo, lấy tên là "Tshwane Principles". [7]

Ngoài ra, nhóm chuyên gia cũng soạn thảo các hướng dẫn để quản lý dữ liệu lớn cho an ninh quốc gia. [8] Khi có tranh chấp về quyết định của nhà nước, tòa án sẽ phán quyết liệu biện pháp bảo vệ bí mật của nhà nước là hợp lý hay không. [9]

Theo cách tiếp cận này, luật về an ninh quốc gia được thiết kế để phòng chống hoạt động gián điệp và/hoặc khủng bố.

Việt Nam hiện nay có hai luật riêng biệt là Luật Bảo vệ bí mật nhà nước và Luật An ninh mạng. Trong bài này, tác giả chỉ bình luận về bí mật nhà nước.

Luật Bảo vệ bí mật nhà nước quy định các nguyên tắc bảo vệ bí mật nhà nước (Điều 3). Đồng thời, thể hiện những ảnh hưởng nhất định từ luật quốc tế, ví dụ ghi nhận quyền tiếp cận thông tin. Việc phân chia cấp độ bí mật của thông tin (tuyệt mật, tối mật, mật) cũng theo thông lệ quốc tế.

Tuy nhiên, khái niệm quan trọng nhất là “bí mật nhà nước” và mối liên hệ giữa bí mật nhà nước với an ninh quốc gia không được làm rõ. Vì vậy, Luật Bảo vệ bí mật nhà nước gồm nhiều quy định mù mờ, không lý tính và thiếu chi tiết/quy trình cụ thể để thực thi. [10]

Nhìn một cách khái quát, Luật Bảo vệ bí mật nhà nước bị ảnh hưởng bởi lịch sử chiến tranh và quan ngại về sự can thiệp của nước ngoài. Nó đòi hỏi sự trung thành với Đảng Cộng sản [11] và rập khuôn theo mô hình bộ máy nhà nước Xô viết.