Mô hình bầu cử nào dân chủ nhất?

Phần lớn các nước dân chủ hiện nay đều là dân chủ đại diện (representative democracy), chứ không phải là dân chủ trực tiếp (direct democracy). Dân chủ đại diện là một hình thức nhà nước mà người dân sẽ không trực tiếp tham gia vào quá trình lập pháp. Thay vào đó, cử tri sẽ bầu các chính trị gia đại diện cho mình trong quốc hội. Thụy Sĩ là đất nước hiếm hoi trên thế giới vẫn áp dụng mô hình dân chủ trực tiếp. [1]

Bài viết này sẽ phân tích ưu và nhược điểm của hai mô hình bầu cử phổ biến hiện nay là “một khu vực, một đại diện” (single-member district) và “đại diện theo tỷ lệ” (proportional representation).

Mô hình “một khu vực, một đại diện”

Hai nước có nền dân chủ lâu đời là Mỹ và Anh đều sử dụng mô hình này để chuyển số phiếu bầu thành số ghế trong quốc hội.

Theo đó, một quốc gia sẽ được chia thành nhiều đơn vị bầu cử (electoral district). Cử tri sẽ chọn ra một người thắng cử để đại diện cho toàn bộ dân cư thuộc đơn vị bầu cử đó.

Nước Mỹ có 435 đơn vị bầu cử, tương ứng với 435 số ghế trong Quốc hội. Tương tự, 650 đơn vị bầu cử của Anh là 650 ghế trong Nghị viện.

Trong mô hình này, có nhiều cách để tìm ra người thắng cử, nhưng phải đảm bảo nguyên tắc “được ăn cả, ngã về không” (first past the post/ winner takes all), tức một người đắc cử khi nhận được đa số phiếu.

Ví dụ, giả sử tại một đơn vị bầu cử ở Mỹ, có ba ứng cử viên, gồm một ứng cử viên Đảng Dân chủ và hai ứng cử viên Đảng Cộng hòa. Tỷ lệ số phiếu bầu của mỗi ứng cử viên lần lượt là 40% - 30% - 30%. Theo kết quả này, ứng cử viên Đảng Dân chủ đã thắng dù chỉ giành được 40% số phiếu bầu.

Ưu điểm lớn nhất của nguyên tắc bầu cử này là đơn giản, dễ hiểu và có thể xác định chính xác ai là người thắng cử.

Ngoài ra, còn có cách thức bầu cử khác là bỏ phiếu xếp hạng ưu tiên (ranked choice voting), tuy nhiên nó khá phức tạp. [2] Với cách này, các cử tri sẽ xếp hạng ưu tiên các ứng cử viên. Người nào có ít phiếu ưu tiên nhất sẽ bị loại và phiếu của họ sẽ chuyển sang cho ứng cử viên đứng thứ hai. Quy trình này lặp lại cho đến khi có một ứng cử viên đạt 50% phiếu ưu tiên.