Biển Đông - điểm nóng địa chính trị

Biển Đông tiếp tục là điểm nóng địa chính trị với loạt tranh chấp phức tạp và sự cố đáng chú ý trong thời gian gần đây.

Tàu cá Việt Nam mất tín hiệu

Ngày 27/11, báo chí trong nước dẫn thông tin từ Ủy ban nhân dân phường Quảng Phong, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình, về việc một tàu cá cùng hai ngư dân ở địa phương mất tích nhiều ngày sau khi ra khơi đánh bắt. [1]

Cụ thể, ngày 13/11, tàu cá mang biển kiểm soát QB 98889-TS do ông Phạm Văn Thường làm chủ tàu kiêm thuyền trưởng cùng một thuyền viên khác xuất bến từ cảng Tịnh Kỳ, tỉnh Quảng Ngãi. Đến 2 giờ 51 phút ngày 18/11, tín hiệu của tàu cá bị mất tại vị trí cách đảo Lý Sơn về phía Đông khoảng 70 hải lý.
Đáng chú ý, tàu có công suất lớn, chiều dài tới 23,5 m và chuyên làm nghề lưới vây nên thường cần tối thiểu một nhóm khoảng 20 người để vận hành, thế nhưng khi ra khơi chỉ có hai ngư dân trên tàu. Nhà chức trách đã phát thông báo và đề nghị các đơn vị liên quan huy động lực lượng, phương tiện tìm tàu cá cùng hai ngư dân. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có thông tin gì mới.
Theo giới chức tỉnh Quảng Ngãi, tính đến tháng 6/2024, địa phương có 2.950 tàu cá với chiều dài từ 15m trở lên đã lắp thiết bị giám sát hành trình (VMS), đạt tỷ lệ 99,46% trên tổng số tàu đang hoạt động. [2] Tuy nhiên, trong nửa đầu năm 2024, tỉnh này ghi nhận có hơn 500 tàu cá mất kết nối VMS trên 10 ngày, chủ yếu do thuyền trưởng tàu cố ý ngắt tín hiệu.
Không chỉ riêng Quảng Ngãi, các tỉnh ven biển cũng thường xuyên thống kê tình trạng tàu cá mất kết nối VMS. Như ở tỉnh Quảng Nam, tính từ năm 2023 đến tháng 6/2024, địa phương có 147/2.116 tàu cá mất kết nối VMS từ 6 giờ đến 10 ngày mà không báo cáo vị trí về bờ theo quy định. [3] Tại tỉnh Bình Định, tính đến tháng 8/2024, tỉnh có 6.080 tàu cá có chiều dài từ 6m trở lên được đăng ký với hơn 44.500 người lao động khai thác trên biển. [4] Trong số này có 3.213 tàu cá đang khai thác xa bờ. Tuy nhiên, tỉnh này cho hay tình trạng tàu cá mất kết nối VMS từ 6 giờ đến 10 ngày vẫn xảy ra. Tỉnh Kiên Giang còn thành lập hẳn một tổ điều tra, xác minh về nguyên nhân mất tín hiệu kết nối VMS. [5]
Cần lưu ý rằng việc các tàu cá bị mất tín hiệu trên Biển Đông vẫn còn nhiều ẩn số và chưa biết sự thực phản ánh vấn đề gì. Tùy từng trường hợp, nó có thể là vì lý do kỹ thuật hoặc thuyền trường cố ý ngắt kết nối. Nếu là nguyên nhân này, nó sẽ khiến nhà nước khó quản lý và kiểm soát hoạt động khai thác thủy sản, nhất là nguy cơ tiềm ẩn về việc vi phạm quy định IUU về chống khai thác hải sản bất hợp pháp và không báo cáo.

Liên minh châu Âu đã rút thẻ vàng đối với Việt Nam vào ngày 23/10/2017 vì các hoạt động khai thác thủy sản không bền vững và vi phạm quy định quốc tế. [6] Để gỡ thẻ vàng, một trong những biện pháp mà Việt Nam đã triển khai là lắp đặt VMS trên tàu cá. Đến nay, theo quan sát của phóng viên Luật Khoa tạp chí, số liệu, các chi tiết liên quan đến IUU thường không được nhà nước công bố đầy đủ hoặc rộng rãi.

Ngoài ra, việc tàu cá mất kết nối VMS có thể xuất phát từ các nguyên nhân như tàu cá gặp tai nạn, thời tiết xấu, sự cố bất ngờ trên biển hoặc nguy cơ an ninh như bị lực lượng nước ngoài vô hiệu hóa, v.v.

Ngư dân bị hành hung

Ngư dân Việt Nam, đặc biệt từ tỉnh Quảng Ngãi, thường xuyên phải đối mặt với các vụ tấn công và quấy rối khi ra khơi đánh bắt tại vùng biển thuộc quần đảo Hoàng Sa.