Hiến pháp California - Kỳ 2: Khi thống đốc cũng là tư lệnh quân đội

Tất cả các bang Hoa Kỳ đều tổ chức chính quyền theo cách khác nhau và khác với liên bang. Bài viết này chọn California làm thí dụ cụ thể để minh họa, nhưng bất kỳ bang nào khác cũng có những chi tiết thú vị không kém.

Ngoài ra, bài viết này không nhằm so sánh giữa hai cá nhân hiện đang nắm hai chức vụ đó - Tổng thống Donald Trump và Thống đốc Gavin Newsom - mà tập trung phân tích bản chất của hai chức vụ này, bất kể ai đang nắm quyền.

Giống và khác trong quyền lực của tổng thống và thống đốc

Nhìn sơ, sẽ thấy hai chức vụ có nhiều điểm giống nhau. Cả hai đều là nhân vật đầu ngành hành pháp: tổng thống đứng đầu ngành hành pháp liên bang (Hiến pháp Hoa Kỳ, Điều 2, Mục 1) và thống đốc California đứng đầu ngành hành pháp tiểu bang (Hiến pháp California, Điều 5, Mục 1). [1] [2]

Cả hai đều có nhiệm kỳ bốn năm, và cả hai đều bị giới hạn hai nhiệm kỳ (Hiến pháp Hoa Kỳ, Điều 2, Mục 1 và Tu chánh án thứ 22; Hiến pháp California, Điều 5, Mục 2). [3] [4] [5]

Cả hai đều không có quyền làm luật, nhưng có quyền ký thông qua và, nếu không muốn, có quyền phủ quyết luật (Hiến pháp Hoa Kỳ, Điều 1, Mục 7; Hiến pháp California, Điều 5, Mục 10). [6] [7] Một đạo luật do phía lập pháp đưa ra mà bị phủ quyết, vẫn có thể trở thành luật nếu phía lập pháp, với đa số 2/3, bỏ phiếu vô hiệu hóa quyết định phủ quyết. [8]

Tổng thống có quyền ân xá mọi tội liên bang và thống đốc có quyền ân xá mọi tội tiểu bang, ngoại trừ những tội đàn hặc (impeachment) (Hiến pháp Hoa Kỳ, Điều 2, Mục 2, Khoản 1; Hiến pháp California, Điều 5, Mục 8). [9] [10] [11] Riêng Hiến pháp California có điều khoản thống đốc không có quyền ân xá người bị hai tội đại hình, trừ khi có sự đồng ý của bốn thẩm phán Tối cao Pháp viện California.

Phía liên bang, tổng thống Hoa Kỳ là tổng tư lệnh quân đội. (Hiến pháp Hoa Kỳ, Điều 2, Mục 2). [12] Riêng về khoản này, ngôn ngữ chính xác của Hiến pháp Hoa Kỳ là: “The President shall be Commander in Chief of the Army and Navy of the United States.” (tạm dịch: “Tổng thống sẽ là tổng tư lệnh của Bộ binh và Hải quân của Hoa Kỳ.”).

Tuy ngôn ngữ của Hiến pháp không nói gì về ba binh chủng còn lại, là Không quân, Thủy quân lục chiến, và Không gian, nhưng từ năm 1947, khi Không quân được thành lập riêng biệt, người ta đã cho rằng ý định của Hiến pháp là bao gồm tất cả các binh chủng lập ra sau. Tiền lệ này không phải đến từ Tối cao Pháp viện, mà đến từ một bản ghi nhớ của Bộ Tư pháp. [13]

Về phía tiểu bang, đội quân Vệ binh Quốc gia California (National Guard) thuộc quyền tư lệnh của thống đốc (Hiến pháp California, Điều 5, Mục 7). [14] Tuy nhiên, về khoản này thì hiến pháp tiểu bang phải chịu dưới hiến pháp liên bang, vốn cho phép cho tổng thống quyền trưng dụng quân đội tiểu bang và sung vào phần của liên bang khi cần. Điều 2, Mục 2, Hiến pháp Hoa Kỳ, sau phần “The President shall be Commander in Chief of the Army and Navy of the United States” thì tiếp tục như sau, “and of the Militia of the several States, when called into the actual Service of the United States” (tạm dịch: “Tổng thống sẽ là tổng tư lệnh của Bộ binh và Hải quân của Hoa Kỳ, và của quân đội các tiểu bang, khi họ được đưa vào phục vụ Hoa Kỳ.”)

Tức là, Vệ binh Quốc gia California thuộc quyền thống đốc, nhưng lúc nào cần thì tổng thống có thể trưng dụng và lúc đó thuộc quyền tổng thống. Điều này áp dụng cho tất cả các bang, và trong quá khứ đã có những lúc tổng thống trưng dụng vệ binh với mục tiêu cố ý tước quyền thống đốc. 

Đây là điểm khác biệt lớn so với hệ thống phân quyền ở Việt Nam. Trong khi ở Việt Nam, các cơ quan quân đội trực thuộc quyền điều hành của trung ương, không có lực lượng nào nằm dưới quyền chỉ huy của lãnh đạo cấp tỉnh hay thành phố, thì ở Hoa Kỳ, thống đốc California có quyền chỉ huy lực lượng quân sự riêng trong phạm vi tiểu bang, ít nhất là khi chưa có lệnh trưng dụng từ liên bang.

Sự kiện Little Rock Nine: Một ví dụ về quyền lực liên bang can thiệp

Năm 1957, khi án lệ Brown v. Board of Education bắt buộc nhà trường cho phép học sinh da màu học chung với học sinh da trắng, Thống đốc Orval Faubus của bang Arkansas đã điều động Vệ binh Quốc gia đứng chặn không cho nhóm học sinh da màu vào trường Little Rock Central High School. [15]

Tổng thống Dwight D. Eisenhower bèn trưng dụng Vệ binh Quốc gia Arkansas, ra lệnh họ, cùng với Sư đoàn 101 Nhảy dù, bảo vệ nhóm chín học sinh này vào lớp. Sự kiện này được ghi lại trong lịch sử là Little Rock Nine. [16]

Bài này tập trung làm rõ quyền lực quân sự của thống đốc California và sự phân định quyền lực giữa thống đốc và tổng thống Hoa Kỳ. Để tìm hiểu chi tiết về hệ thống hành pháp đa nhân của California, độc giả có thể đọc bài viết trước:

Hiến pháp California - Kỳ 1: Khi hành pháp có tám ‘đầu’

Cùng một quốc gia, cùng đứng đầu hành pháp, nhưng tổng thống Hoa Kỳ và thống đốc California có những sự khác biệt rõ rệt trong cách thực thi quyền lực. Điểm khác biệt lớn nhất là trong khi tổng thống Hoa Kỳ nắm quyền lực tập trung thì thống

Luật Khoa tạp chíVũ Quí Hạo Nhiên

Ở kỳ cuối của chuỗi bài về “Những sự giống và khác nhau giữa tổng thống Hoa Kỳ và thống đốc California”, chúng ta sẽ khám phá một khía cạnh thú vị khác của hệ thống tư pháp Mỹ: “Không phải thẩm phán Mỹ nào cũng có nhiệm kỳ trọn đời”. Mời quý độc giả cùng đón đọc trên Luật Khoa tạp chí.

Đọc thêm:

Học luật Mỹ : “Unconditional discharge” trong vụ án Donald Trump

🎧Mời bạn nghe bản audio của bài này:Học luật Mỹ : “Unconditional discharge” trong vụ án Donald Trump0:00/149.521× Mấy hôm nay có nhiều người nói “unconditional discharge” trong vụ án hình sự Donald Trump là ổng được “miễn tội vô điều kiện.” [1] Chữ “miễn tội” không

Luật Khoa tạp chíVũ Quí Hạo Nhiên

Giới thiệu chuyên đề: Hiến pháp và Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ

Hiến pháp và hệ thống chính quyền từ lâu được xem như một thứ quyền lực mềm của nước Mỹ đối với thế giới. Đó là bản hiến pháp thành văn cổ xưa nhất còn tồn tại trên thế giới, được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất, và có sức ảnh hưởng không nhỏ trong […]

Luật Khoa tạp chíLê Nguyễn Duy Hậu