Các hội, đoàn thể nhà nước ngốn bao nhiêu ngân sách mỗi năm? Có nên ‘tinh gọn’ các hội này?

Có một cụm từ mà truyền thông nhà nước thường nhắc tới, đó là “cánh tay nối dài của đảng”.

Đây là vai trò mà Đảng Cộng sản đặt ra cho các tổ chức chính trị - xã hội và các hội có tính chất đặc thù.

Lý do khá đơn giản, là vì số đảng viên hiện nay mới trên năm triệu người. Do đó, để có thể lãnh đạo toàn diện, kiểm soát xã hội, đảng cần “cánh tay nối dài” từ trung ương đến địa phương.

Các tổ chức chính trị - xã hội và các hội đặc thù được giao nhiệm vụ tuyên truyền, vận động, tổ chức cho người dân chấp hành các chủ trương, chính sách của đảng - nhà nước.

Được cấp biên chế và ngân sách mỗi năm lên tới hàng ngàn tỷ đồng, các tổ chức này vẫn đối diện với nhiều nghi ngờ về hiệu quả hoạt động trên thực tế.

Ở bài viết này, phóng viên Luật Khoa tạp chí sẽ cung cấp cho độc giả cái nhìn toàn cảnh về ngân sách mà các tổ chức chính trị - xã hội và các hội đặc thù được cấp mỗi năm, đồng thời đặt vấn đề về hiệu quả hoạt động của các tổ chức này trên thực tế.

Sáu tổ chức chính trị - xã hội và 30 hội quần chúng

Hiện nay, theo Hiến pháp 2013, nước ta có sáu tổ chức chính trị - xã hội, gồm: Công đoàn Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Cựu Chiến binh Việt Nam và Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam (MTTQ). Các tổ chức này bao phủ từ cấp trung ương cho tới tận phường, xã.

Các tổ chức chính trị - xã hội này được quy định chức năng là tập hợp quần chúng, đại diện bảo vệ quyền lợi của các nhóm xã hội (như người lao động, thanh niên, phụ nữ, nông dân, v.v), tham gia xây dựng chính sách và giám sát thực hiện pháp luật.

Bên cạnh đó, theo Quyết định 68 năm 2010 của thủ tướng Chính phủ, nước ta có 28 hội có tính chất đặc thù cấp trung ương, được nhà nước hỗ trợ về biên chế và kinh phí hoạt động.

28 hội đặc thù này cùng với Hội Xuất bản Việt Nam và Liên đoàn Luật sư Việt Nam được gọi chung là 30 hội quần chúng được đảng - nhà nước giao nhiệm vụ ở trung ương.

Các hội quần chúng chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn, nhân đạo, từ thiện, hoặc nghề nghiệp, chứ không có vai trò chính trị - lãnh đạo như MTTQ và các đoàn thể.

Ngoài các tổ chức này, còn tồn tại nhiều hội khác nhau, hoạt động trên nhiều cấp độ, từ trung ương đến địa phương (tỉnh, huyện, và xã).

Theo tờ trình dự án Luật về Hội vào năm 2014, Việt Nam có đến 52.565 hội, bao gồm 483 hội hoạt động trên phạm vi cả nước và 52.082 hội cấp địa phương.

Trong số 52.565 hội này, có 8.792 hội được xếp vào nhóm hội đặc thù (bao gồm các hội đặc thù cấp trung ương; các phân hội, chi hội của các hội đặc thù trung ương ở cấp địa phương; các hội khác có tính chất đặc thù nhưng chỉ hoạt động ở địa phương).

Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) thuộc Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cho thấy, giai đoạn 2011 - 2014, các tổ chức chính trị - xã hội có khoảng 42,5 triệu hội viên, chưa bao gồm hội viên của các hội quần chúng hoạt động trên phạm vi cả nước.

Tiêu hàng ngàn tỷ đồng ngân sách nhà nước mỗi năm

Dựa trên các nghị quyết của Quốc hội về phân bổ ngân sách trung ương hằng năm trong giai đoạn 2021 - 2025, phóng viên Luật Khoa lập bảng tổng hợp về mức dự toán chi ngân sách hằng năm dành cho sáu tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng (không có Hội Xuất bản Việt Nam, nhưng xuất hiện Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam), ở cấp trung ương, cụ thể như sau:

Cần lưu ý rằng ngoài nguồn ngân sách này, các hội còn được thu phí hội viên và được nhiều ưu đãi khác về chính sách.

Cùng là hội, nhưng có hội được ưu ái hơn

Cùng là cánh tay nối dài của đảng, nhưng mức ngân sách được phân bổ cho các tổ chức chính trị - xã hội và các hội quần chúng có sự chênh lệch đáng kể.

Điều phải kể đến trước tiên là ngân sách.

Riêng năm 2025, nhà nước phân bổ tổng ngân sách khoảng 1.934 tỷ đồng cho sáu tổ chức chính trị - xã hội. Cụ thể:

• Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam: 269,5 tỷ đồng
• Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh: 552,7 tỷ đồng
• Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam: 367,1 tỷ đồng
• Hội Nông dân Việt Nam: 271,2 tỷ đồng
• Hội Cựu chiến binh Việt Nam: 43 tỷ đồng
• Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam: 430,5 tỷ đồng

Trong khi đó, mức chi cho các hội đặc thù vào khoảng 950 tỷ đồng, chưa bằng một phần hai ngân sách dành cho nhóm tổ chức chính trị - xã hội.

Ngay trong các tổ chức chính trị - xã hội, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là được hưởng ngân sách nhiều nhất qua các năm, từ 2021 - 2025, lần lượt là 431,6 - 594,9 - 762,6 - 401,9 - 552,6 tỷ đồng. Theo sau đó là Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ.

Ủy ban Trung ương MTTQ và Hội Cựu Chiến binh Việt Nam nhận kinh phí hỗ trợ thấp nhất.

Như đã đề cập ở bảng số liệu phía trên, trong 30 hội quần chúng được giao nhiệm vụ, chỉ riêng Hội Xuất bản Việt Nam là không được cấp kinh phí hoạt động. Vấn đề này đã được hội này “kêu cứu” hồi đầu năm 2024. Tuy nhiên, trong phần các tổ chức được phân bổ ngân sách hằng năm, lại xuất hiện “Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam”.

Thứ hai, biên chế nhà nước.

Các tổ chức chính trị - xã hội có mặt ở cấp trung ương và địa phương với tổng số lượng nhân sự ước tính khoảng 80.000 người.

Năm 2022, tổng biên chế của toàn bộ hệ thống chính trị được ấn định ở mức hơn 2,2 triệu người cho giai đoạn 2022 - 2026. Trong đó:

• Các cơ quan đảng, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương được giao tổng cộng 6.285 biên chế.
• Ở cấp địa phương, con số này cao gấp 10 lần, lên tới 64.266 biên chế.
• Tổng cộng, các tổ chức chính trị - xã hội có 70.551 biên chế trên cả nước.

Cần lưu ý rằng nhân sự thuộc nhóm này không chỉ nhận lương từ ngân sách mà còn được xếp vào diện cán bộ, công chức, viên chức, đồng thời có cơ hội được bổ nhiệm vào các chức vụ, chức danh trong các cơ quan đảng - nhà nước.

Hệ thống hội đặc thù có biên chế thấp hơn nhiều.

Trong khi nhóm chính trị - xã hội có 70.551 biên chế, thì toàn bộ các hội đặc thù trên cả nước chỉ có khoảng 5.000 nhân sự (bao gồm cả biên chế và định suất). Trong đó:

• 28 hội đặc thù cấp trung ương được giao 686 biên chế. 
• Ở cấp tỉnh, số biên chế được giao cho các hội đặc thù khoảng 80 biên chế.
• Ở cấp huyện, lực lượng chủ yếu là hơn 2.000 người bán chuyên trách, không được hưởng các chế độ như công chức chính thức.
• Ở cấp xã, số lượng nhân sự trong các hội đặc thù thậm chí còn ít hơn, với một số ít cán bộ đang hoạt động.

Thứ ba, đãi ngộ.

Các tổ chức chính trị - xã hội được ưu đãi đặc biệt về cơ chế hoạt động, đồng thời, có những đơn vị kinh tế, đơn vị sự nghiệp trực thuộc để gia tăng nguồn thu.

Ví dụ, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam - cơ quan trung ương của Công đoàn Việt Nam - sở hữu và quản lý nhiều khách sạn, nhà khách tại các vị trí đắc địa trên cả nước.

Riêng lĩnh vực khách sạn, tổng lợi nhuận của cơ quan này ước tính khoảng 6.450 tỷ đồng/năm. Các khách sạn tiêu biểu có thể kể đến là Khách sạn Công đoàn Việt Nam (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), Nhà khách Công Đoàn TP.HCM (quận 1, TP. HCM), Khách sạn Công đoàn Hạ Long (Quảng Ninh), v.v. cung cấp dịch vụ với mức giá cạnh tranh, tạo ra nguồn thu đáng kể cho hệ thống công đoàn.

Ở cấp địa phương như tại TP. HCM, doanh thu từ đoàn phí và kinh phí công đoàn của Liên đoàn Lao động TP. HCM liên tục vượt chỉ tiêu qua các năm, bất kể ảnh hưởng của dịch COVID-19.

Theo thông báo của Liên đoàn Lao động TP. HCM  năm 2021 về công khai mức toán thu - chi tài chính cho thấy, cộng thu tài chính công đoàn lên tới 3.453 tỷ đồng, trong đó, từ các khu vực sản xuất kinh doanh là hơn 2.432 tỷ đồng.

Năm 2022, cộng thu tài chính công đoàn của Liên đoàn Lao động TP. HCM đạt hơn 4.158 tỷ đồng, trong đó, khu vực sản xuất kinh doanh tiếp tục chiếm tỷ trọng tiên quyết với khoảng 3.010 tỷ đồng.

Đến năm 2024, Liên đoàn Lao động TP. HCM công khai dự toán cộng thu tài chính công đoàn đạt 3.367 tỷ đồng.

Vấn đề hơn thế: Hiệu quả hoạt động của các tổ chức quần chúng này ra sao?

Việc cấp ngân sách lớn cho các tổ chức chính trị - xã hội và các hội đặc thù thường xuyên gây ra những tranh luận về tính hiệu quả hoạt động và tác động thực tế. Nói cách khác, câu hỏi được đặt ra trong suốt nhiều năm qua là các hội nhà nước này có thực sự mang lại lợi ích rõ ràng cho xã hội không?

Vào năm 2016, vấn đề này đã được nêu lên trong một phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Bà Nguyễn Thị Kim Ngân khi đó là chủ tịch Quốc hội, đã phát biểu: “Có nhiều ông thứ trưởng cứ về hưu là thành một hội, rồi xin nhà, xin xe, xin ngân sách, thậm chí xin biên chế nữa. Hội “đông” như hội, nhưng hoạt động hiệu quả thử hỏi có được mấy?”

Hệ thống hội đoàn đang rơi vào quá trình “nhà nước hóa”, “hành chính hóa” với nhiều tổ chức hoạt động mang tính hình thức, chạy theo thành tích, không đáp ứng nhu cầu thực tế của người dân và hội viên. Ngoài ra, các hội này còn có tình trạng chồng chéo về mặt chức năng.

Bộ máy cồng kềnh, thiếu linh hoạt cũng là một vấn đề lớn. Ví dụ, MTTQ và Ban Dân vận (của đảng) vẫn duy trì hai bộ máy riêng biệt với nguồn kinh phí khác nhau, thế nhưng lại có nhiệm vụ tương đồng trong việc vận động quần chúng, dẫn đến tình trạng “vừa trùng lặp vừa không trùng lặp”.

Một số địa phương từng thử nghiệm gộp hai tổ chức này, bổ nhiệm thí điểm chức danh trưởng Ban Dân vận đồng thời là chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam, nhưng sau đó lại tách ra do thiếu nhất quán trong cơ chế hoạt động.

Bà Phạm Chi Lan, nguyên phó chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho rằng các hội đoàn thể phải tự chủ và tự chịu trách nhiệm về kinh phí hoạt động, bằng cách gây quỹ từ cộng đồng, tìm tài trợ, hội phí. Nhà nước chỉ tài trợ dựa trên các tiêu chí rõ ràng và minh bạch, trên cơ sở cạnh tranh và xét đến hiệu quả hoạt động của từng hội đoàn cụ thể.

Sẽ giải thể các tổ chức chính trị - xã hội để quy hết về trực thuộc MTTQ Việt Nam?

Trước yêu cầu tinh gọn bộ máy, nhiều địa phương và cơ quan trung ương đã triển khai các biện pháp hợp nhất, giải thể hoặc cắt giảm ngân sách hỗ trợ cho đoàn thể. Báo chí nhà nước cũng chất vấn về việc cắt “bầu sữa ngân sách” của hội, đoàn thể.

Ở cấp địa phương, vào ngày 17/12/2024, UBND tỉnh Hà Giang quyết định hợp nhất Hội Người Khuyết tật, Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin vào Hội Chữ thập đỏ tỉnh; hợp nhất Hội Văn học - Nghệ thuật vào Hội Nhà báo tỉnh; đồng thời giải thể Hội Làm vườn tỉnh.

Ngày 26/12/2024, Tỉnh ủy Quảng Bình thông báo chấm dứt việc hỗ trợ ngân sách cho 20 hội đoàn thể từ năm 2026.

Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Đỗ Văn Chiến tuyên bố sẽ giảm ít nhất 46% các đầu mối cơ quan MTTQ và các đoàn thể ở trung ương.

Điều đáng nói, các tổ chức chính trị - xã hội có nguy cơ sắp bị giải thể trong cuộc “đại phẫu” bộ máy lần này.

Vào ngày 26/2/2025, theo Kết luận 127, Bộ Chính trị yêu cầu Đảng ủy MTTQ và các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng đề án sắp xếp, tinh gọn các cơ quan MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng sau khi hoàn thành sáp nhập. 

Đến ngày 4/3, nhằm hoàn thiện chủ trương tinh gọn bộ máy, MTTQ tiếp tục tổ chức hội nghị Ban Thường vụ nhằm sắp xếp lại bộ máy của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội và 30 hội quần chúng. Dự kiến, đề án sẽ được hoàn thiện trước ngày 7/4.

Đọc thêm:

Nuôi Trung ương Đoàn bằng nuôi một bộ. Đã đến lúc Đoàn Thanh niên 88 tuổi ‘cai sữa’ ngân sách

Vào ngày 26/3/2019, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh sẽ kỷ niệm 88 năm ngày thành lập (26/3/1931 – 26/3/2019). Theo báo cáo của Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XI năm 2017 thì Đoàn Thanh niên (từ đây xin được gọi ngắn gọn là Đoàn) hiện có khoảng 6,4 triệu đoàn […]

Luật Khoa tạp chíDuyên Hải

Toàn cảnh: Diện mạo mới của chính quyền sau tinh gọn

Bộ máy chính trị nước ta đã có khoảng ba tháng để chạy đua sắp xếp, tinh gọn các đầu mối. Đến nay, tổ chức của Đảng Cộng sản, Chính phủ, Quốc hội đã cho ra mắt được một diện mạo mới.

Luật Khoa tạp chíĐức Nhân