‘Lưỡng hội’ Trung Quốc nhóm họp giữa kỷ nguyên Trump 2.0

Hơn một tháng sau khi Donald Trump bước vào Nhà Trắng lần thứ hai, tỷ phú Jack Ma xuất hiện trở lại và cụng ly với Tập Cận Bình, báo hiệu một thời kỳ mới trong cách Đảng Cộng sản Trung Quốc phát triển nền kinh tế.

Diện mạo của thời kỳ này sẽ rõ ràng hơn khi “lưỡng hội” Trung Quốc diễn ra ở Bắc Kinh vào tuần này.

Trước khi đi vào các chính sách, cần làm rõ khái niệm “lưỡng hội”.

Trong tuần này, tại Bắc Kinh, các đại biểu Trung Quốc sẽ cùng quy tụ để tham gia vào Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc (Chính Hiệp) và Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Nhân Đại, tức quốc hội). Chính Hiệp sẽ khai mạc vào thứ Ba, trong khi Nhân Đại khai mạc vào thứ Tư. Do thời gian tổ chức giao nhau, hai sự kiện này thường được gọi là kỳ họp “lưỡng hội” (two sessions). 

Chính Hiệp - đóng vai trò là cơ quan tư vấn chuyên môn, và các thành viên của nó tham gia vào quá trình tư vấn các chính sách quốc gia và các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội của đất nước. 

Trong khi đó, Nhân Đại là cơ quan quyền lực cao nhất của Trung Quốc, đảm nhận vai trò lập pháp, bầu nhà lãnh đạo, phê duyệt ngân sách chính phủ và tham gia bàn luận về chiến lược phát triển quốc gia. Tuy nhiên, một số nhà quan sát phương Tây thường đánh giá thấp Nhân Đại, cho rằng cơ quan này thiếu tính độc lập, chủ yếu thực hiện chủ trương của Đảng Cộng sản và chỉ mang tính chất “bù nhìn” (rubber stamp), thiếu đi tính phản biện thực chất. 

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, Chính Hiệp tiến hành hiệp thương, Quốc hội đưa ra quyết sách, sau đó Chính phủ thi hành quyết sách. Chính sự gắn bó “hữu cơ” của ba cơ quan này làm nên tính đặc sắc của nền chính trị Trung Quốc.

Theo kế hoạch, thủ tướng, các nhà lập pháp, cố vấn chính trị, chánh án, và kiểm sát viên sẽ trình bày báo cáo công tác. [1] Sau đó, các nhà lập pháp sẽ xem xét ngân sách hàng năm và kế hoạch phát triển của chính phủ.

Kỳ họp chính trị lần này diễn ra trong bối cảnh chính trị thế giới vô cùng bất ổn, nhất là sự trở lại của Tổng thống Donald Trump đang gây ra nhiều xáo trộn, và cuộc chiến Ukraine - Nga vẫn chưa kết thúc bất chấp những cái bắt tay và hứa hẹn giữa các bên liên quan. 

Tăng trưởng kinh tế là trọng tâm

Cuộc họp vào tháng Ba là cơ hội để giới lãnh đạo Trung Quốc đề ra những nhiệm vụ nhằm thúc đẩy nền kinh tế và ứng phó với nhiệm kỳ thứ hai hết sức khó lường của Tổng thống Donald Trump.

Các nhà quan sát trong và ngoài nước theo dõi sát sao mục tiêu tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Tuy GDP không phải là thước đo duy nhất của nền kinh tế nhưng nó là một chỉ số quan trọng cho thấy tham vọng của chính phủ. Đây cũng là động lực để chính phủ đưa ra các biện pháp kích thích để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giảm thiểu những thách thức, đặc biệt là căng thẳng thương mại giữa Trung Quốc với Mỹ. Giới quan sát dự báo rằng Trung Quốc có thể tiếp tục đặt mục tiêu tăng trưởng “khoảng 5%” như hai năm vừa qua. [2]

Tuy nhiên, dù chính phủ nước này có đưa ra con số tăng trưởng GDP bao nhiêu thì việc tranh cãi xem Trung Quốc có thực sự đạt được mục tiêu hay không là không cần thiết. Bởi lẽ, mục tiêu GDP của Trung Quốc chủ yếu là tín hiệu mà nước này muốn gửi đến các nhà hoạch định chính sách trên khắp đất nước về cách thức và các trọng tâm mà ban lãnh đạo trung ương muốn phân bổ nguồn lực. [3]

Theo dự báo của Viện Chính sách Xã hội châu Á (Asia Society Policy Institute), Trung Quốc có thể ​​sẽ tung ra các biện pháp kích thích từ khoảng 412 tỷ USD trái phiếu kho bạc đặc biệt siêu dài hạn (loại trái phiếu có kỳ hạn rất dài, nhằm huy động vốn cho các dự án lớn) và 618 - 687 tỷ USD trái phiếu cho mục đích đặc biệt của chính quyền địa phương (công cụ tài chính giúp các địa phương đầu tư vào cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế). [4] 

Trong khi chú ý ổn định tăng trưởng, Bắc Kinh cần giữ vững các nguồn lực tài chính để đối phó với nguy cơ căng thẳng thương mại leo thang với Mỹ trong tương lai. Do đó, những cải cách cơ cấu toàn diện vẫn khó có thể xảy ra vì lãnh đạo nước này vẫn ưu tiên chiến lược tự chủ công nghệ cao. [5] Tháng 2/2023, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố: “Để ứng phó với sự cạnh tranh khoa học công nghệ quốc tế và đạt được trình độ tự lực, tự hoàn thiện cao […] chúng ta cần khẩn trương tăng cường nghiên cứu cơ bản và giải quyết các vấn đề công nghệ then chốt ngay từ gốc rễ.” [6]

Vì nhu cầu chi tiêu trong nước giảm đáng kể, chính phủ Trung Quốc có thể tiết lộ các chi tiết về gói kích thích tài chính nhằm thúc đẩy tăng trưởng, nhất là ưu tiên để thúc đẩy tiêu dùng nội địa, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước. Đối diện với áp lực địa chính trị toàn cầu và khủng hoảng bất động sản dai dẳng, chính quyền trung ương có thể sẽ phải nâng trần thâm hụt ngân sách chính phủ hàng năm từ mức 3% lên 4% GDP. [7] Tao Wang, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại UBS Investment Bank, cũng cho rằng “chính phủ có thể sẽ ưu tiên “thúc đẩy tiêu dùng” […] trong cuộc họp của Quốc hội”. [8]

Tháng 12/2024 tại Hội nghị Công tác Kinh tế Trung ương, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã cam kết triển khai các chính sách vĩ mô chủ động hơn vào năm 2025. Đáng chú ý là việc đề ra quyết sách áp dụng chính sách tiền tệ “nới lỏng vừa phải” (moderately loose monetary policy) thay vì duy trì cách tiếp cận “thận trọng” trong 14 năm qua. [9] Từ tầm nhìn thúc đẩy tiêu dùng và mở rộng nhu cầu trong nước ở cuộc họp năm trước, chính phủ có thể tiếp tục ưu tiên thúc đẩy nhu cầu kinh tế trong nước như ban hành các biện pháp kích cầu và ban hành trái phiếu chính phủ ưu đãi. [10]

Tuy nhiên, các nỗ lực sắp tới của Bắc Kinh chưa hẳn sẽ mang lại các kết quả khả quan. Robin Xing, nhà kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Morgan Stanley, nhận định rằng các biện pháp kích thích của chính phủ khó có thể giúp nước này tăng cường đáng kể khi mà sự bất mãn của xã hội đối với suy thoái kinh tế có thể lan rộng. [11] Do đó, chính phủ có thể đưa ra từng gói kích thích hay các biện pháp mang tính thăm dò (chẳng hạn như ban hành các chương trình trợ giá, đóng góp nhiều hơn cho lĩnh vực tư nhân, trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ, ban hành chương trình đổi hàng cũ lấy hàng mới, v.v.) hơn là các chương trình “vĩ mô”. [12]

Tiến bộ công nghệ là cốt lõi 

Bên cạnh các vấn đề kinh tế, sự kiện chính trị trọng đại tại Bắc Kinh là cơ hội để chính phủ Trung Quốc thể hiện quyết tâm trong việc thu hẹp khoảng cách công nghệ với Mỹ.

Trung Quốc đã đầu tư cho công nghệ với khoản kinh phí khổng lồ. Năm 2024, chính phủ đầu tư khoảng 52 tỷ USD vào khoa học và công nghệ, tăng 10% so với năm trước, và nguồn tài trợ đáng kể này chủ yếu được phân bổ cho các sáng kiến ​​nghiên cứu và phát triển (R&D). [13]

Chính phủ Trung Quốc cũng đưa ra sáng kiến “Made in China 2025” ​​đầy tham vọng. Mục tiêu của sáng kiến này là giúp Trung Quốc dẫn đầu toàn cầu trong các ngành sản xuất công nghệ cao vào năm 2025 và biến cường quốc này từ “công xưởng của thế giới” thành cường quốc sản xuất tiên tiến. [14] Đáng chú ý là chính phủ Trung Quốc rất “hào phóng” trong việc đưa ra các khoản trợ cấp, ưu đãi thuế, tăng cường R&D, thúc đẩy đổi mới trong nước và thu hút chuyên gia nước ngoài.

Trung Quốc có thể ưu tiên cho hai lĩnh vực chiến lược mà nước này đang tụt hậu khá xa so với phương Tây: chất bán dẫn và trí tuệ nhân tạo (AI). Lý do là sự bùng nổ AI hiện nay chủ yếu được thúc đẩy bởi các nhân tài. Hầu hết các công ty hàng đầu và những người tài năng nhất đều tập trung ở Thung lũng Silicon. [15] 

Vì vậy, chính phủ Trung Quốc đang quyết tâm thu hẹp khoảng cách với phương Tây bằng nhiều đãi ngộ cho người tài về nước làm việc với mức lương cao. Đồng thời, chính phủ cũng triển khai nhiều chính sách khuyến khích các trường đại học hợp tác với các đối tác trong ngành để thương mại hóa các công nghệ AI. [16]

Bên cạnh đó, Trung Quốc phải cố gắng giải trừ áp lực của Mỹ. Dù chính sách của Donald Trump và người tiền nhiệm là Joe Biden có nhiều khác biệt, thậm chí là “xung đột”, nhưng có một điểm chung rất lớn là hai tổng thống Mỹ đều tập trung cho các nỗ lực nhằm ngăn chặn các tiến bộ về công nghệ của Bắc Kinh, chẳng hạn như áp đặt các lệnh trừng phạt và hạn chế với các sản phẩm công nghệ từ Trung Quốc. [17]

Cuộc họp lần này quy tụ sự tham gia của các nhà lập pháp, cố vấn chính trị, cùng một số giám đốc điều hành công ty và các nhà nghiên cứu hàng đầu Trung Quốc. Do đó, cuộc họp có thể đóng vai trò là một diễn đàn để các bên đưa ra các đề xuất nhằm thúc đẩy sự đồng thuận rộng rãi về phát triển công nghệ quốc gia, nhất là ở các lĩnh vực có sự tham gia mạnh mẽ của AI. [18]

Sức ảnh hưởng của sáng kiến ​​như DeepSeek đã gây chấn động đối với thị trường AI toàn cầu và “đe dọa đến hào quang bất khả chiến bại của ngành công nghệ Mỹ”; tiến bộ này cũng cho thấy Trung Quốc thật sự nghiêm túc về việc phải vươn lên dẫn đầu trong các tiến bộ công nghệ và tập trung vào bồi dưỡng nhân tài. [19] Những yếu tố này có thể ​​sẽ được nhấn mạnh tại kỳ họp lưỡng hội, đặc biệt là tập trung vào các sáng kiến để thúc đẩy các nhân tài Trung Quốc cho ra mắt các sản phẩm công nghệ có thể cạnh tranh trực tiếp với các sản phẩm của Mỹ và phương Tây. 

Hướng đi của chính phủ Trung Quốc

Ngày 1/3, một đoạn video phỏng vấn các chuyên gia đã được đăng trên website của Quốc vụ viện Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (tức chính phủ). Trong video, các chuyên gia truyền tải thông điệp chung rằng Trung Quốc sẽ tăng cường thúc đẩy tiến bộ công nghệ, đặc biệt là các công nghệ mới nổi liên quan đến AI. Họ cũng đề cập đến việc cải tiến các sản phẩm mang tính giải pháp cho nền kinh tế đứng thứ hai thế giới. [20] Những thông điệp chính trị này có thể là sự hé lộ cho những chính sách cụ thể hơn về phát triển khoa học - công nghệ của đất nước tỷ dân.

Bên cạnh đó, tháng Hai, ông Tập đã có các cuộc họp với các doanh nhân công nghệ, bao gồm Jack Ma của Alibaba và Liang Wenfeng của DeepSeek, hé mở chính phủ sẽ nới lỏng kiểm soát đối với ngành công nghiệp tư nhân để giải quyết tình hình suy thoái kinh tế. [21] Chim Lee, nhà phân tích cấp cao tại Economist Intelligence Unit, nhận định rằng sự kiện này cho thấy “nhà nước sẵn sàng nới lỏng quy định đối với các công ty công nghệ, tránh cho họ những cuộc đàn áp lớn, để đổi lấy việc họ đầu tư vào các sáng kiến ​​trong các công nghệ quan trọng”. [22]

Tóm lại, mục tiêu tăng trưởng kinh tế, nhất là thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong nước, rất có thể chiếm vị trí hàng đầu trong chương trình của “lưỡng hội”. Song song đó, chính phủ sẽ đẩy mạnh xây dựng năng lực cho “lực lượng sản xuất chất lượng mới” (new quality productive forces) – khẩu hiệu mà ông Tập coi là động năng cho sự tăng trưởng của đất nước và chú trọng khai thác các công nghệ mới nổi (như AI và lượng tử) để đảm bảo lợi thế của Trung Quốc trong các ngành công nghiệp chủ chốt. [23]

Dù cho các con số và các kế hoạch cụ thể là gì thì kỳ họp “lưỡng hội” lần này không chỉ giới hạn trong các lễ nghi và báo cáo; thay vào đó, nó còn mang đến động lực cho “sự quản lý trong một hệ thống được xác định bởi tầm nhìn chiến lược hơn là sự tiện lợi trong bầu cử ngắn hạn”. [24] Trên hết, việc theo dõi “cận cảnh” những gì sẽ diễn ra trong kỳ họp “lưỡng hội” lần này sẽ cho chúng ta có những hình dung rõ ràng hơn về tầm nhìn kinh tế dựa trên sức bật công nghệ của Trung Quốc, nhất là khi cạnh tranh kinh tế và công nghệ Mỹ - Trung vấn rất gay gắt.