Ngô Đình Diệm và hai lần đi Mỹ

Mỗi chuyến bay hay chuyến tàu ra vào nước Mỹ đều có danh sách hành khách (manifest). Những tài liệu này vẫn được lưu trữ tại Văn khố Quốc gia Hoa Kỳ (The National Archives) và phần lớn đã được số hóa.

Trong đó, tôi tìm thấy bản ghi chép về hai chuyến đi của ông Ngô Đình Diệm đến Hoa Kỳ: một lần khi ông còn là công dân của Đông Dương thuộc Pháp và một lần khi ông đặt chân đến với tư cách tổng thống của một quốc gia đồng minh.

Năm 1950: Cầu viện và gây dựng lực lượng

Năm 1950, Ngô Đình Diệm sang Mỹ. Vào thời điểm này, cựu hoàng Bảo Đại đã ký Hiệp định Élysée thiết lập Quốc gia Việt Nam trong Liên hiệp Pháp, nhưng ông Diệm, một cựu thượng thư trong triều đình Bảo Đại, phản đối thỏa hiệp này.

Không theo phe Quốc trưởng Bảo Đại mà cũng không thể theo Việt Minh, ông ra ngoại quốc đi tìm sự ủng hộ cho Lực lượng thứ ba mà ông sẽ là đại diện. Lúc ông Diệm lên đường, ông nghĩ ông chỉ đi vài tháng, nhưng cuối cùng ông đi tới bốn năm. [1]

Lúc đầu, ông đi cùng Giám mục Ngô Đình Thục sang Nhật gặp Kỳ Ngoại hầu Cường Để khi đó đã gần 70 tuổi, thúc đẩy “Giải pháp Cường Để” cho một nước Việt Nam độc lập. Giải pháp đó, như nay ta đã biết, không đi tới đâu. Nhưng trong chuyến đi này ông gặp Wesley Fishel, giáo sư chính trị học tại Đại học California - Los Angeles (UCLA), chuyên về Đông Á.

Hai người gặp nhau, tâm đầu ý hợp. Giáo sư Fishel trở thành người ủng hộ ông Diệm tích cực, và ông Diệm ngược lại nhờ vả giáo sư này rất nhiều. Sau khi ông Diệm nắm quyền, Fishel qua Việt Nam làm cố vấn cho tổng thống. [2]

Từ Nhật, hai ông Diệm và Thục qua Mỹ. Điểm đáp đầu tiên của chuyến bay là thành phố Honolulu, tiểu bang Hawaii, và từ đây họ bay tới thành phố San Francisco, tiểu bang California.

Đây là tờ manifest của chuyến bay Pan American Airways 802/02 từ Honolulu tới San Francisco ngày 1/9/1950. [3]

Hàng 31 và 32 ghi tên hai hành khách, Ngo Dinh-Diem và Ngo Dinh-Thuc, người Indo China, với địa chỉ ở Vinh Log, có lẽ ghi nhầm Vĩnh Long nơi ông Thục làm giám mục. Cùng đi với hai hành khách này là hàng 33, Nguyen Viet-Canh , tức dược sĩ Nguyễn Viết Cảnh, người mở tiệm thuốc tây đầu tiên ở Vĩnh Long.

Trong văn khố của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ còn lưu trữ một công điện đóng dấu “mật” của viên chargé (gọi tắt của từ chargé d'affaires, tức quyền đại sứ hoặc đại biện lâm thời) từ Sài Gòn gửi lên Bộ Ngoại giao để giới thiệu Giám mục Ngô Đình Thục và hai người cùng đi là ông Diệm và ông Cảnh. [4]

Sau chuyến dừng chân ở California, họ đến thủ đô Washington, D.C. gặp đại diện Bộ Ngoại giao. Tuy nhiên, buổi gặp mặt không đạt kết quả như mong muốn. Sử gia Edward Miller trích dẫn một công điện của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ gửi tòa đại sứ ở Sài Gòn trong đó đánh giá ông Diệm “muốn thúc đẩy tham vọng cá nhân hơn là giải quyết những khó khăn phức tạp của đất nước ông hôm nay.” [5]

Không đạt được kết quả gì ở Mỹ, hai ông Diệm và Thục tiếp tục hành trình qua châu Âu. 

Đây là manifest của chuyến bay Air France 010/77, ngày 31/10/1950, bay từ New York đi Paris. [6] Đây là trang thứ nhì; trang đầu liệt kê 19 hành khách, thêm 6 người của trang này là 25 hành khách tổng cộng. Hành khách Ngô Đình Diệm được liệt kê là người French Indochinese, tức Đông Dương thuộc Pháp, thông hành số 00603, mang ba kiện hành lý.