Toàn cảnh: Diện mạo mới của chính quyền sau tinh gọn

Bộ máy chính trị nước ta đã có khoảng ba tháng để chạy đua sắp xếp, tinh gọn các đầu mối. Đến nay, tổ chức của Đảng Cộng sản, Chính phủ, Quốc hội đã cho ra mắt được một diện mạo mới.

Bộ máy Đảng Cộng sản

Tinh thần “vừa chạy vừa xếp hàng” được Đảng Cộng sản nêu như kim chỉ nam trong quá trình sắp xếp, tinh gọn bộ máy. Đi kèm với quá trình này, Đảng Cộng sản cũng thay đổi và “chốt” loạt cán bộ lãnh đạo mới.

Khoảng ba tháng sau khi cấp tập tiến hành một cuộc cải tổ bộ máy, Đảng Cộng sản cho ra mắt dàn cán bộ chủ chốt nằm trong cơ cấu tổ chức hiện tại, từ Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cho đến các ban đảng và các đảng bộ trực thuộc.

Theo đó, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (cơ quan lãnh đạo cao nhất giữa hai kỳ đại hội) hiện có 148 ủy viên chính thức (giảm 32 người so với 180 ủy viên được thông qua tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 13 vào tháng 1/2021) và 20 ủy viên dự khuyết. Trong đó, ông Tô Lâm giữ chức tổng bí thư từ tháng 8/2024, thay cho người tiền nhiệm là Nguyễn Phú Trọng đã qua đời.

Về Bộ Chính trị, hiện nay có 16 ủy viên (giảm hai người so với 18 ủy viên được bầu tại Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 vào tháng 1/2021).

Các thành viên gồm:

Tổng Bí thư Tô Lâm.
Chủ tịch nước Lương Cường.
Thủ tướng Phạm Minh Chính.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn.
Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú.
Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến.
Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình.
Trưởng Ban Tổ chức Trung ương Lê Minh Hưng.
Trưởng Ban Nội chính Trung ương Phan Đình Trạc.
Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa.
Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Nguyễn Duy Ngọc.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang.
Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang.
Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương kiêm Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng.
Bí thư Thành ủy TP. HCM Nguyễn Văn Nên.
Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài.

Trong khi đó, Ban Bí thư hiện nay còn 12 ủy viên, trong đó có tám ủy viên được Bộ Chính trị phân công và bốn người được Ban Chấp hành Trung ương bầu, gồm: Tô Lâm, Trần Cẩm Tú, Phan Đình Trạc, Nguyễn Hòa Bình, Đỗ Văn Chiến, Nguyễn Trọng Nghĩa, Lê Minh Hưng, Nguyễn Duy Ngọc, Lê Hoài Trung (chánh Văn phòng Trung ương Đảng), Lê Minh Trí (viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao), Trịnh Văn Quyết (chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam), Trần Lưu Quang (trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương).

Về các ban đảng trung ương, hiện còn Văn phòng Trung ương Đảng (đứng đầu là Lê Hoài Trung), Ủy ban Kiểm tra Trung ương (đứng đầu là Nguyễn Duy Ngọc), Ban Tổ chức Trung ương (đứng đầu là Lê Minh Hưng), Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương (đứng đầu là Nguyễn Trọng Nghĩa), Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương (đứng đầu là Trần Lưu Quang), Ban Nội chính Trung ương (đứng đầu là Phan Đình Trạc).

Sau sắp xếp, Ban Chấp hành Trung ương Đảng chấm dứt hoạt động của Đảng bộ Khối các cơ quan Trung ương và Đảng bộ Khối Doanh nghiệp Trung ương. Hiện nay, Ban Chấp hành có các đảng bộ trực thuộc gồm: (1) Đảng bộ các cơ quan Đảng Trung ương, (2) Đảng bộ Quốc hội, (3) Đảng bộ chính phủ, (4) Đảng bộ Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể Trung ương, (5) Quân ủy Trung ương, (6) Đảng ủy Công an Trung ương.

Bộ máy Quốc hội

Ngày 19/2, Quốc hội đã thông qua các nghị quyết về tổ chức các cơ quan của Quốc hội và xác định số lượng thành viên của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa 15 (nhiệm kỳ 2021 - 2026). Theo đó, cơ cấu tổ chức của Quốc hội đã được tinh gọn, giảm từ 14 cơ quan xuống còn 8 cơ quan, gồm:

Hội đồng Dân tộc: Chủ tịch Y Thanh Hà Niê Kđăm.
Ủy ban Pháp luật và Tư pháp: Chủ nhiệm Hoàng Thanh Tùng.
Ủy ban Kinh tế và Tài chính: Chủ nhiệm Phan Văn Mãi.
Ủy ban Văn hóa và Xã hội: Chủ nhiệm Nguyễn Đắc Vinh.
Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại: Chủ nhiệm Lê Tấn Tới.
Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường: Chủ nhiệm Lê Quang Huy.
Ủy ban Dân nguyện và Giám sát: Chủ nhiệm Dương Thanh Bình.
Ủy ban Công tác Đại biểu: Chủ nhiệm Nguyễn Thanh Hải.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội bao gồm Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và sáu phó chủ tịch Quốc hội gồm Trần Quang Phương, Nguyễn Khắc Định, Nguyễn Đức Hải, Nguyễn Thị Thanh, Lê Minh Hoan, Vũ Hồng Thanh.

Ngoài ra, Quốc hội hiện còn có cơ quan Kiểm toán Nhà nước (Tổng Kiểm toán Ngô Văn Tuấn) và Hội đồng Bầu cử Quốc gia.

Bộ máy Chính phủ

Vào ngày 18/2, Quốc hội họp thông qua hai nghị quyết về cơ cấu tổ chức, số lượng thành viên Chính phủ (nhiệm kỳ 2021 - 2026).

Theo đó, bộ máy Chính phủ sau tinh gọn còn 17 bộ, cơ quan ngang bộ (giảm sáu bộ, cơ quan ngang bộ so với đầu nhiệm kỳ).

Cơ cấu số lượng thành viên Chính phủ gồm 25 thành viên, gồm một thủ tướng, bảy phó thủ tướng, 14 bộ trưởng và 3 thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Cụ thể, đứng đầu Chính phủ là Phạm Minh Chính, các phó gồm Nguyễn Hòa Bình, Trần Hồng Hà, Lê Thành Long, Hồ Đức Phớc, Bùi Thanh Sơn (kiêm bộ trưởng Bộ Ngoại giao), Nguyễn Chí Dũng và Mai Văn Chính.

17 bộ, cơ quan ngang bộ, gồm:

Bộ Quốc phòng: Bộ trưởng, Đại tướng Phan Văn Giang.
Bộ Công an: Bộ trưởng, Đại tướng Lương Tam Quang.
Bộ Ngoại giao: Bộ trưởng Bùi Thanh Sơn.
Bộ Nội vụ: Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà.
Bộ Tư pháp: Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh.
Bộ Tài chính: Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng.
Bộ Công Thương: Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường: Bộ trưởng Đỗ Đức Duy.
Bộ Xây dựng: Bộ trưởng Trần Hồng Minh.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng.
Bộ Khoa học và Công nghệ: Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng.
Bộ Giáo dục và Đào tạo: Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn.
Bộ Y tế: Bộ trưởng Đào Hồng Lan.
Bộ Dân tộc và Tôn giáo: Bộ trưởng Đào Ngọc Dung.
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Thống đốc Nguyễn Thị Hồng.
Thanh tra Chính phủ: Tổng Thanh tra Đoàn Hồng Phong.
Văn phòng Chính phủ: Bộ trưởng, Chủ nhiệm Nguyễn Văn Sơn.

Ngoài ra, Chính phủ còn có năm cơ quan (giảm ba cơ quan so với ban đầu) trực thuộc gồm Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông Tấn xã Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.

Một điều đáng lưu ý trong quá trình sáp nhập này là ngành công an sẽ tiếp nhận thêm loạt chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước, gồm (1) cai nghiện ma túy và sau cai nghiện ma túy (từ Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội); (2) lý lịch tư pháp và cấp phiếu lý lịch tư pháp (từ Bộ Tư pháp); (3) an toàn thông tin mạng (từ Bộ Thông tin và Truyền thông); (4) an ninh hàng không tại sân bay và trong máy bay; (5) giấy phép lái xe và (6) Tổng Công ty Viễn thông MobiFone.

Bên cạnh đó, theo phương án sắp xếp, Chính phủ sẽ chuyển Bảo hiểm Xã hội Việt Nam về trực thuộc Bộ Tài chính và tổ chức thành đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Bộ Tài chính. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ phương án này đã được triển khai ra sao. Đến ngày 7/2, Bộ Tài chính cho biết sau khi hợp nhất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam thì số lượng đầu mối giảm khoảng 3.600.

Chuẩn bị sáp nhập tỉnh và bỏ cấp huyện

TP. HCM áp dụng cơ chế đặc thù

TP. HCM được xem là “đầu tàu kinh tế” của đất nước. Để trao quyền cho thành phố nhiều hơn, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 98 vào năm 2023 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù.

Vận dụng cơ chế này, trong quá trình sắp xếp, TP. HCM đã giữ lại một số đơn vị.

Tại kỳ họp chuyên đề ngày 20/2, Hội đồng Nhân dân (HĐND) TP. HCM đã thông qua dự thảo nghị quyết thành lập bảy sở (trên cơ sở tổ chức lại từ các sở, đơn vị cũ) và sắp xếp tinh gọn lại một số đơn vị.

Theo đó, bảy sở mới thành lập gồm: Sở Tài chính, Sở Giao thông Công chánh, Sở Khoa học và Công nghệ, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Xây dựng, Sở Nội vụ, Sở Dân tộc và Tôn giáo.

Sở An toàn Thực phẩm tiếp tục được thí điểm theo cơ chế đặc thù. Các cơ quan được tinh gọn đầu mối, tổ chức bên trong là Thanh tra Thành phố, Sở Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao, Sở Y tế, Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Tư pháp, Sở Công thương, Văn phòng Ủy ban Nhân dân (UBND) TP. HCM.

Ngoài ra, TP. HCM cũng đã đề xuất sáp nhập Ủy ban về Người Việt Nam ở nước ngoài TP. HCM với Liên hiệp các Tổ chức Hữu nghị TP. HCM và lấy tên là Ủy ban về Người Việt Nam ở nước ngoài TP. HCM. Tuy nhiên, Bộ Nội vụ cho rằng TP.HCM không nên hợp nhất hai cơ quan này vì chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động của mỗi nơi khác nhau.

Tình hình bộ máy lãnh đạo ở UBND TP. HCM cũng có sự biến đổi. Cụ thể, ông Nguyễn Thanh Nghị, nguyên bộ trưởng Bộ Xây dựng được Bộ Chính trị điều động, phân công về giữ chức phó bí thư thường trực Thành ủy TP. HCM vào ngày 25/2; ông Phan Văn Mãi, chủ tịch UBND TP. HCM được bầu làm chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội vào ngày 18/2; Bí thư Long An Nguyễn Văn Được giữ chức phó bí thư Thành ủy và sau đó được HĐND TP. HCM bầu làm chủ tịch UBND vào ngày 20/2, thay cho ông Mãi.

Chuẩn bị sáp nhập tỉnh và bỏ cấp huyện

Vào ngày 14/2, Bộ Chính trị và Ban Bí thư đã ban hành Kết luận 126, trong đó, Đảng ủy Chính phủ được giao chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan để nghiên cứu và đề xuất phương án sắp xếp, bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện) và sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh trong năm 2025.

Trước đó, theo Nghị quyết số 1211/2016 và Nghị quyết số 27/2022 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các tiêu chuẩn về đơn vị hành chính cấp tỉnh được quy định dựa trên quy mô dân số, diện tích tự nhiên và số lượng đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc. Tuy nhiên, hiện nay, một số tỉnh chưa đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn này, nên cần nghiên cứu sáp nhập để tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý.

Hiện tại, các cơ quan chức năng đang trong quá trình nghiên cứu và xây dựng đề án cụ thể, dự kiến sẽ báo cáo Bộ Chính trị trong quý 3 năm 2025.

Việt Nam hiện có 63 tỉnh thành, với dân số hơn 100 triệu dân. Sau khi thống nhất đất nước vào năm 1975, Việt Nam có 72 đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Từ năm 1975 đến 2008, đã diễn ra nhiều đợt sáp nhập và chia tách các tỉnh, thành phố. Đến năm 2008, sau khi sáp nhập tỉnh Hà Tây và một số đơn vị hành chính khác vào Hà Nội, cả nước ổn định với 63 tỉnh, thành phố cho đến nay.