Thấy gì từ việc Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol bị phế truất?

Ngày 4/4, Tòa Bảo hiến Hàn Quốc đã ra phán quyết phế truất Tổng thống Yoon Suk-yeol. Quyết định lịch sử này là hệ quả trực tiếp từ việc Tổng thống Yoon đã ban bố thiết quân luật vào ngày 3/12/2024, gây bất bình trong công chúng và khiến khủng hoảng lan rộng.

Phán quyết của Tòa Bảo hiến nhấn mạnh tác động nghiêm trọng từ hành động của ông Yoon. Chánh án Moon Hyung-bae đã viện dẫn đến việc Tổng thống Yoon cử quân đội đến Quốc hội vào đêm ngày 3/12 và ra lệnh cho quân đội “lôi” các nhà lập pháp ra ngoài. Ông Moon cho rằng việc ban bố thiết quân luật và gây sức ép lên các nghị sĩ là “không thể biện minh được” vì không có “chiến tranh, sự cố, hay tình trạng khẩn cấp quốc gia”. [1]

Quyết định của tòa đánh dấu việc ông Yoon chính thức bị cách chức tổng thống. Phán quyết có hiệu lực ngay lập tức và Hàn Quốc sẽ tiến hành bầu cử trong vòng 60 ngày để tìm người thay thế ông.

Có những vấn đề nào mà chúng ta cần chú ý từ diễn biến chính trị rúng động tại quốc gia từng được xem là “nền dân chủ kiểu mẫu” và có nền pháp trị vững mạnh này ở châu Á? [2]

Phân cực chính trị sâu sắc

Sự kiện ông Yoon bị cách chức là hệ quả của tình trạng căng thẳng dai dẳng trong văn hóa chính trị của Hàn Quốc, sự nhạy cảm của các nhà lãnh đạo về quyền lực, và sự thiếu vắng khả năng lắng nghe nguyện vọng của công chúng. Tại xứ sở kim chi này, việc ra quyết định được triển khai theo chiều dọc (từ trên xuống) và các chính sách chủ yếu nhằm dành lợi thế cho các đảng phái. [3]

Trở lại tháng 12/2024, tuyên bố táo bạo của Tổng thống Yoon về thiết quân luật cho thấy một phong cách quản trị trong đó quyền hành pháp thường lấn át các chuẩn mực dân chủ (vốn đề cao hợp tác và đối thoại hơn là ra quyết định “đơn độc”). Tuy nhiên, điều này không mới mẻ gì vì nó phản ánh di sản lịch sử của sự kiểm soát tập trung vẫn tồn tại ở Hàn Quốc mặc dù quốc gia Đông Á này đã chuyển sang nền dân chủ vào năm 1987. 

Cụ thể hơn, việc áp đặt thiết quân luật trong thời gian ngắn của Tổng thống Yoon, dù sau đó đã buộc phải rút lại sau khi các nhà lập pháp bất chấp các lệnh phong tỏa quân sự để bỏ phiếu bãi bỏ, đã phơi bày sự phụ thuộc của Yoon vào hành động đơn phương để chống lại phe đối lập. Đáng nói, động thái này “đánh thức những bóng ma của quá khứ bạo lực, độc tài của đất nước” và cho thấy rằng thiết quân luật không phải đã bị đẩy lùi vào lịch sử “như hầu hết mọi người vẫn nghĩ”. [4]

Phán quyết của Tòa án Hiến pháp cũng nêu rõ rằng việc luận tội Yoon căn cứ trên việc hành động của ông là “sự phản bội nghiêm trọng” (grave betrayal) đối với lòng tin của công chúng. Tòa cũng nhấn mạnh rằng cách ông huy động quân đội để cản trở Quốc hội cho thấy rõ Tổng thống ưu tiên các mục tiêu đảng phái hơn là tính toàn vẹn của hiến pháp. [5]

Xu hướng quản trị theo kiểu từ trên xuống này còn phức tạp hơn trong môi trường chính trị đặc thù của Hàn Quốc. Cụ thể, cả những người ủng hộ và những người chỉ trích Yoon đều “cố thủ” với lập trường chính trị của họ. Tại Hàn Quốc, có cả những người trước đây lên án việc luận tội là một âm mưu của phe cánh tả và những người sau này ăn mừng nó như một chiến thắng của nền dân chủ. Theo The Guardian, điều này minh họa cho cách các cơ chế nhà nước thường được sử dụng như công cụ để đạt được lợi ích phe phái. [6]

Sâu xa hơn, sự phân cực trong xã hội Hàn Quốc cũng nói lên rằng nền dân chủ, vốn đề cao sự đa dạng, đang phải vật lộn để duy trì sự đồng thuận đối với các giá trị phổ quát. Hàng loạt các cuộc luận tội, các động thái pháp lý, và các cuộc biểu tình của quần chúng trong bốn tháng qua càng làm trầm trọng thêm nền chính trị chia rẽ tại Hàn Quốc. Sự đa dạng của các đảng phái và khuynh hướng chính trị cùng sự khác biệt liên quan đến lợi ích và các mối quan tâm của người dân là điều rất dễ hiểu trong một quốc gia dân chủ. Tuy nhiên, tình trạng khủng hoảng chính trị kéo dài tại Hàn Quốc khiến bức tranh dân chủ tại đây thêm u ám. 

Bên cạnh đó, kể từ sau dân chủ hóa, nền chính trị Hàn Quốc đã bị chia rẽ về mặt ý thức hệ. Phe bảo thủ ca ngợi những thành tựu của chế độ quân sự trước đây và cáo buộc những người chỉ trích là ủng hộ Bình Nhưỡng. Trong khi đó, những người đối lập cấp tiến thì cáo buộc phe bảo thủ là phản dân chủ và chà đạp nhân quyền.

Đến nay, nhiều tổng thống Hàn Quốc đã lâm vào các tình cảnh tồi tệ: bốn tổng thống bị bỏ tù, một người tự tử trong quá trình điều tra tham nhũng và ba người đã bị luận tội. [7]

Cuộc khủng hoảng kéo dài tại Hàn Quốc, các cuộc biểu tình của người dân kéo dài, cùng tình trạng thiếu hụt lãnh đạo (ông Han Duck-soo đang đảm nhận quyền Tổng thống Hàn Quốc), đang làm tê liệt hoạt động quản trị và khiến việc ứng phó với các thách thức bên ngoài trở nên khó khăn hơn.

Hàn Quốc đã bị chính quyền Tổng thống Donald Trump áp mức thuế 25% đối với hàng xuất khẩu sang Mỹ. Đây là một trong những mức thuế cao nhất mà Mỹ áp dụng lên một đồng minh an ninh. Nhưng đáng nói là đòn thuế quan này xảy ra vào thời điểm nhạy cảm đối với Hàn Quốc khi Seoul đang phải đối mặt với tình trạng khủng hoảng lãnh đạo sau nhiều tháng bất ổn chính trị. Nguy hiểm hơn, tê liệt chính trị cũng có thể trở nên nghiêm trọng khi căng thẳng gia tăng trên bán đảo Triều Tiên. [8]

Bên cạnh đó, khủng hoảng chính trị tại Hàn Quốc còn báo hiệu một vấn đề có tính cấu trúc sâu sắc hơn, đó là một nhóm tinh hoa chính trị đã quen thuộc với việc tận dụng quyền lực để giải quyết vấn đề thay vì thúc đẩy sự đồng thuận rộng rãi. [9]

Do đó, việc luận tội Yoon và phán quyết của Tòa Bảo hiến có lẽ là lời nhắc nhở nghiêm khắc nhất về một nền văn hóa chính trị vẫn đang vật lộn với sự cân bằng giữa quyền kiểm soát có thẩm quyền và trách nhiệm giải trình dân chủ, nơi lợi ích đảng phái thường quyết định việc sử dụng thẩm quyền của nhà nước.

***

Nhìn chung, việc luận tội và quyết định của tòa bộc lộ thực tế là nền văn hóa chính trị của Hàn Quốc vẫn thiên về việc ra quyết định theo kiểu từ trên xuống. Hơn nữa, quyền lực vẫn tập trung vào nhánh hành pháp với tổng thống nắm giữ quyền lực tập trung. Đồng thời, ở quốc gia này, quyền lực nhà nước được sử dụng để đạt được lợi ích đảng phái hơn là được dùng để làm lợi cho người dân. 

Việc ông Yoon bị luận tội cho thấy sự phân cực chính trị sâu sắc ở Hàn Quốc và tình trạng này có thể tiếp tục. Vai trò của Hàn Quốc như thành trì dân chủ ở Đông Á có thể bị xói mòn nghiêm trọng nếu các nhà lãnh đạo nước này không có những cải cách mạnh mẽ. 

Đọc thêm:

Vi hiến khi sửa Hiến pháp: Một tiền lệ xấu cho ‘kỷ nguyên vươn mình’

Quy trình lập hiến giàu tính đảng.

Luật Khoa tạp chíHoàng Mai

Chủ nghĩa hiện thực trong chính sách nhân quyền - Kỳ 2: Đài Loan

Khám phá cách Đài Loan sử dụng nhân quyền như một công cụ chính trị trong lý thuyết hiện thực, đồng thời thúc đẩy giá trị dân chủ và tự do quốc tế.

Luật Khoa tạp chíNguyễn Quốc Tấn Trung

Toàn cảnh: Cái chết bí ẩn của cao tăng Tây Tạng ở TP. HCM

Cái chết bí ẩn của lãnh đạo Phật giáo Tây Tạng tại TP.HCM ngay trước Đại lễ Vesak 2025 - nhiều tổ chức quốc tế yêu cầu làm rõ sự thật.

Luật Khoa tạp chíHuệ Nhã